چگونگی انتصاب کاندیداهای ریاست پنج موقعیت اجرایی کلیدی اتحادیه اروپا، نشان از دو تحول و یک ضرورت مهم می‌دهد. ضرورت مهم، نجات همگرایی اروپایی و تحولات مهم: ۱) حرکت اروپا از بین حکومت گرایی به فراملی گرایی[۱] (پیچیده شدن روند انتصاب کاندیدای ریاست کمیسیون به نسبت دیگر موقعیت‌ها) و به طبع آن، دست‌به‌دست شدن فرمان هدایت همگرایی از آلمان به فرانسه و ۲) دور زدن مکانیسم‌های سنتی انتخاب کاندیداها و انتصاب کاندیداهای نهایی بر مبنای مشورت میان قدرتهای بزرگ است. انتصاب اورسولا فن در لاین و ژوزف بورل به‌عنوان کاندیداهای نهایی ریاست کمیسیون و نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست دفاعی و امور خارجی، به‌عنوان دو شخصیت کاملاً متعهد به همگرایی اروپایی (از نوع فراملی آن) و رفتارهای شکلی این دو پس از انتخابشان (انتشار عکس مشترک با ماکرون همراه با نوشته‌ای محکم در دفاع از همگرایی اروپایی) نشان از شکلی و نمادین بودن این انتخاب‌ها می‌دهد. البته مهم‌ترین پیام این انتصابات، تلاش اتحادیه در جهت کاهش وابستگی به ایالات‌متحده و دست‌یابی به استقلال استراتژیک است.
مقدمه:
روند انتخاب یا به تعبیر دقیق‌تر، انتصاب[۲] کاندیداها به‌منظور به عهده گرفتن بالاترین موقعیت‌های اجرایی در اتحادیه اروپا، موضوع مباحثات پیچیده در درون اتحادیه اروپا[۳] در روزهای اخیر بوده است. آنچه بیش از همه سبب اهمیت یافتن انتصابات این دوره شده؛ وضعیت شکننده همگرایی اروپایی و تلاش محور طرفدار همگرایی (به‌طور خاص، محور ماکرون-مرکل) برای نجات آن است. این انتصابات، انتصاب پنج موقعیت ارشد اجرایی در اتحادیه اروپا شامل: ریاست شورای اروپا[۴]، ریاست کمیسیون اتحادیه اروپا[۵]، نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجی و سیاست امنیتی[۶]، رئیس پارلمان اروپا[۷]و ریاست بانک مرکزی اروپا[۸] بوده است[۹].
با توجه به اهمیت اجرایی دو موقعیت کلیدی ۱) ریاست کمیسیون اروپا و ۲) نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجی و سیاست امنیتی، تأثیرگذاری آن‌ها بر سیاست تجاری و سیاست خارجی اتحادیه اروپا و به‌طریق‌اولی، پتانسیل تأثیرگذاری این انتصابات بر روابط دوجانبه اتحادیه اروپا و کشورمان، این گزارش تمرکز خود را بر روی بررسی گزینه‌های پیشنهادی نهایی برای به عهده گرفتن این دو موقعیت قرار داده است. به این منظور، چگونگی انتخاب کاندیداهای نهایی، سوابق سیاسی و حزبی آن‌ها و موضع‌گیری‌هایشان در رابطه با موضوعات مهم سیاسی موردبررسی قرارگرفته است.
الف) گزینه پیشنهادی ریاست کمیسیون اروپا: اورسولا فون در لاین[۱۰]
الف-۱) جایگاه کمیسیون:
کمیسیون اتحادیه اروپا، به‌عنوان نماد فراملی گرایی در این اتحادیه، بازوی اجرایی یا به تعبیری، کابینه اتحادیه اروپا است. در حقیقت،کمیسیون مجری سیاست‌های کلان اتحادیه در تمامی حوزه‌ها اعم از حوزه‌های تجاری، سیاست خارجی و امنیتی است.
الف-۲) روند انتخاب رئیس کمیسیون و چگونگی انتخاب ایشان به‌عنوان کاندیدای نهایی:
از سال ۲۰۱۴، انتخاب رئیس کمیسیون بر اساس سیستم spitzenkandidat صورت می‌گرفته است؛ به این شکل که رهبر حزب اکثریت در پارلمان به‌طور طبیعی به‌عنوان کاندیدای نهایی ریاست کمیسیون به پارلمان معرفی می‌شده است. بر این اساس، مانفرد وبر[۱۱] از حزب مردم اروپا[۱۲]، به‌عنوان محتمل‌ترین گزینه بر عهده گرفتن ریاست کمیسیون مطرح بود؛ اما چند عامل ازجمله: مخالفت ماکرون با این انتخاب به دلایلی نظیر مخالفت ماکرون با سیستم انتخابی spitzenkandidat و همچنین، عدم تسلط وبر به زبان فرانسه و همچنین، رقابت میان شورا و پارلمان (وبر بر تقویت بیش‌ازپیش نقش پارلمان تأکید دارد) و حمایت ناکافی از او درون شورا و پارلمان اروپا، گزینه وبر را از فهرست کاندیداهای ریاست کمیسیون خارج کرد. متعاقب آن و در حاشیه اجلاس جی ۲۰، قدرتهای بزرگ اروپایی (مشخصاً فرانسه، آلمان و اسپانیا) بر سر انتخاب فرانس تیمرمن سوسیالیست به‌عنوان کاندیدای نهایی ریاست کمیسیون به توافق رسیدند؛ انتخابی که با وتوی گروه ویزگراد منتفی شد. درنهایت، به پیشنهاد ماکرون و حمایت مرکل، فون در لاین به دلایلی ازجمله: تعهد به همگرایی اروپایی، توافق مرکل و ماکرون بر سر انتخاب او و تسلطش بر زبان فرانسه به‌عنوان کاندیدای نهایی ریاست کمیسیون مطرح شد؛ انتخابی که به‌واسطه دور زدن مکانیزم سنتی انتخاب، می‌توان آن را نوعی انتصاب تعبیر کرد.
الف-۳) سوابق سیاسی و حزبی:
فون در لاین در سال ۱۹۹۰ به اتحادیه دموکرات مسیحی پیوست. در سال ۲۰۰۴ به‌عنوان یکی از اعضای کمیته رهبری حزب انتخاب شد و پس از پیروزی حزب در انتخابات فدرال در سال ۲۰۰۵، وارد اولین کابینه مرکل شد و عضو ثابت کابینه در طول این سال‌ها بوده است. سمت فعلی او در کابینه مرکل، وزیر دفاع است که در ماه دسامبر سال ۲۰۱۳ به‌عنوان نخستین زن به این سمت برگزیده شد.
الف-۴) موضع‌گیری‌های سیاسی:
- فون در لاین حامی برجام است و این توافقی را توافقی سازنده برای رژیم منع اشاعه جهانی می‌داند.
- فون در لاین طرفدار سرسخت همگرایی و استقلال اروپایی است. مصاحبه او با اشپیگل در سال ۲۰۱۱ و تأکید او بر شکل‌گیری ایالات‌متحده اروپا (باز تأکید در مصاحبه دیگری در سال ۲۰۱۶) شاهدی بر این مدعاست. او همچنین، طرفدار استقلال عمل اروپا بوده و معتقد است اروپا باید بتواند در جایی که نیاز است مستقلاً عمل کند.
- در حوزه دفاعی و سیاست خارجی، فون در لاین طرفدار همکاری دفاعی بیشتر در اروپا (و صرف هزینه‌های دفاعی بیشتر) و تشکیل ارتشی از اروپاییها (Army of Europeans) است؛ ایده‌ای که با ایده ماکرون مبنی بر تشکیل ارتش اتحادیه اروپا (EU Army) زاویه دارد[۱۳]. البته فون در لاین معتقد است که تشکیل چنین ارتشی به معنای رقابت با ناتو نخواهد بود. او همچنین، مخالف تکیه صرف بر اجماع اروپایی در رابطه با تصمیم‌گیری در موضوعات سیاست خارجی است و معتقد است اروپا باید امکان انجام عملیات نظامی ورای مرزهای خود را داشته باشد.
- فون در لاین یک فرا آتلانتیک گرا است و معتقد است که تحلیل روابط اروپا و آمریکا را نباید به روابط در دوران ترامپ محدود کرد.
- در مورد روسیه، او طرفدار موضعی سخت‌تر در عین پرهیز از افزایش تنش نظامی بوده و از ایده گفتگو و همکاری گسترده‌تر با روسیه (در صورت به توافق رسیدن بر سر چالش‌های فعلی) استقبال می‌کند. او همچنین منتقد جدی سیاست‌های روسیه در اوکراین و روسیه است.
- در مورد رابطه با چین او معتقد است که اروپا نسبت به موضوع چین کم‌توجه بوده است و اعتقاد دارد که برخلاف ظاهر مهربانانه دولت چین، این دولت به دنبال نفوذ نرم در اروپا است. فون در لاین همچنین منتقد جدی اقتدارگرایی و نقض حقوق بشر در چین است.
- فون در لاین مخالف تمام‌قد برکسیت بوده و برکسیت را بازی باخت-باخت برای همه طرف‌ها می‌داند. البته او برخلاف یونکر از برگزاری رفراندوم مجدد در بریتانیا حمایت نمی‌کند. او همچنین، بر همکاری دفاعی بریتانیا با اروپا در دوران پسا برکسیت تأکید دارد.
- فون در لاین حامی سرسخت حکومت قانون و ارزش‌های اروپایی است. او در سال ۲۰۱۵ و در اوج بحران مهاجرت، دولت مجارستان را به دلیل برخورد تندش با پناه‌جویان موردانتقاد قرار داد و در سال ۲۰۱۴ از یک مهاجر سوری در منزل خود پذیرایی کرد. در رابطه با موضوع مهاجرت، او طرفدار آموزش مهاجران و ادغام آن‌ها در جامعه مقصد است. او همچنین، در سال ۲۰۱۷ از معترضین لهستانی حمایت کرد؛ اقدامی که خشم دولت لهستان را برانگیخت.
ب) گزینه پیشنهادی نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجی و سیاست امنیتی: ژوزف بورل[۱۴]
ب-۱) جایگاه نماینده عالی:
نماینده عالی، عالی‌ترین مقام اجرایی در حوزه سیاست خارجی و امنیتی اروپا و به لحاظ سازمانی، معاون کمیسیون اتحادیه اروپا است.
ب-۲) چگونگی انتخاب ایشان به‌عنوان کاندیدای نهایی:
به لحاظ سنتی، انتخاب نماینده عالی بر اساس رأی اکثریت کیفی در شورا (۲۱ عضو که ۶۵ درصد جمعیت اروپا را نمایندگی میکنند) صورت می‌گیرد؛ اما در این دوره و بنا به ملاحظاتی که پیش به آن‌ها اشاره شد؛ انتصاب ژوزف بورل اسپانیایی توسط قدرتهای بزرگ اروپایی و در حاشیه اجلاس جی ۲۰ انجام شد. نکته جالب‌توجه اینکه به‌مانند فون در لاین، بورل هم فردی به‌شدت متعهد به همگرایی اروپایی است.
ب-۳) سوابق سیاسی و حزبی:
بورل در فاصله سال‌های ۱۹۸۲ تا ۱۹۹۱ عضو وزیر بودجه و امور مالی در دولت اسپانیا بوده و در دو دوره کابینه دولت فلیپه گونزالز نیز حضور داشته است. او در فاصله سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۹ نماینده پارلمان اروپا و در مقطعی نیز رئیس پارلمان اروپا بوده است. بورل به‌عنوان یکی از اعضای ارشد حزب کارگران سوسیالیست اسپانیا[۱۵] در سال ۲۰۱۸ به‌عنوان وزیر امور خارجه اسپانیا برگزیده شد.
ب-۴) موضع‌گیری‌های سیاسی:
- بورل یک اروپاگرای متعهد اما نگران (درباره همگرایی اروپایی) و منتقد (نسبت به سیاست‌های اتحادیه اروپا) است. او ضمن تأکید بر جنبه‌های تهدیدآمیز رفتار روسیه، چین و البته ایالات‌متحده، معتقد است که مهم‌ترین چالش پیش روی اتحادیه، بحران از دست رفتن اعتماد به اتحادیه اروپا است.
- در رابطه با بحران مهاجرت، او قائل به تدوین یک سیاست مشترک اروپایی است اما معتقد است؛ اراده سیاسی کافی برای تدوین چنین سیاستی در درون اروپا وجود ندارد.
- در رابطه با موضوع برکسیت، بورل از یک‌سو خروج بریتانیا را فرصتی برای پیشبرد پروژه همگرایی سیاسی در اروپا می‌داند و از سوی دیگر، نگران خروج بدون توافق است.
- به‌رغم اینکه او خود کاتالان است اما منتقد تجزیه‌طلبی در اروپا است.
- در رابطه با سیاست اروپا در قبال بحران ونزوئلا، بورل معتقد است که اروپا با پشتیبانی از گوآیدو امکان میانجیگری را از خود سلب کرد. همچنین، او معتقد است که در مورد نقش روسیه در ونزوئلا اغراق شده است.
- بورل همچنین منتقد سرسخت رژیم صهیونیستی بوده و خواهان شناسایی یک‌جانبه دولت فلسطینی توسط دولت‌های اروپایی (در صورت به اجماع نرسیدن کشورهای اروپایی) است. نکته مهم اینکه بورل از معدود دیپلمات‌های اروپایی است که در مصاحبه‌ها و اظهارنظرهایش بر وجه یهودی رژیم صهیونیستی تأکید می‌کند.
- مهم‌تر از همه اینکه بورل حداقل در اتخاذ مواضع، مواضعی دوستانه و جانب‌دارانه نسبت به کشورمان گرفته است؛ مواضعی ازجمله: تبریک ۴۰ سالگی پیروزی انقلاب اسلامی؛ مقصر ندانستن ایران در ماجرای حمله به نفت‌کش‌ها؛ و محق دانستن ایران در رابطه با کاهش تعهدات خود ذیل برجام؛
ج) برندگان و بازندگان این انتخابات:
در یک جمع‌بندی کلی می‌توان برندگان و بازندگان این انتصابات را در قالب جدول ذیل به تصویر کشید:
مرکل و سانچز را نمی‌توان در زمره بازندگان یا برندگان دسته‌بندی کرد؛ چراکه مرکل هرچند در انتخاب مانفرد وبر موفق نبود اما شخصیتی کاملاً نزدیک و همراه او با برای ریاست کمیسیون انتخاب شده است. همچنین، هرچند سانچز در حمایت از تیمرمن موفق نبود اما انتخاب ژوزف بورل یک پیروزی برای او محسوب می‌شود.
جمع‌بندی و تحلیل-ملاحظه کارشناسی:
وضعیت شکننده همگرایی اروپایی و تلاش محور طرفدار همگرایی (به‌طور خاص، محور ماکرون-مرکل) برای نجات آن، سبب دور زدن مکانیسم‌های سنتی انتخاب (به‌ویژه در انتخاب رئیس کمیسیون) در این دوره و همچنین، تغییر دستورالعمل همگرایی از بین حکومت گرایی به فراملی گرایی شده است. انتخاب کاندیداها از طریق اجماع قدرتهای بزرگ اتحادیه در حاشیه اجلاس جی ۲۰ اوزاکا و همچنین، پیچیده شدن روند انتخاب کاندیدای نهایی ریاست کمیسیون (در مقایسه با دیگر مناصب) به‌عنوان نماد فراملی گرایی اروپایی، مصادیق بارز این ادعا هستند. افزون بر این، انتخاب دو شخصیت کاملاً متعهد به همگرایی اروپایی (از نوع فراملی آن) و رفتارهای شکلی این دو پس از انتخابشان (انتشار عکس مشترک با ماکرون همراه با نوشته‌ای محکم در دفاع از همگرایی اروپایی) نشان از شکلی و نمادین بودن این انتخاب‌ها می‌دهد.
دپارتمان اروپا/۲۵ تیر ۱۳۹۸
[۱] اروپا به‌خوبی می‌داند که در شرایط رشد شک گرایی به اتحادیه، بین حکومت گرایی سبب تضعیف اتحادیه خواهد شد.
[۲] روند تعیین جانشین برای مناصب مهم اتحادیه در این دوره به‌گونه‌ای بوده است که به گمان بسیاری کارشناسان و البته، بنا به تحلیل این مقاله باید از واژه انتصابات برای آن استفاده کرد.
[۳] چهارده جلسه و پنجاه ساعت مذاکره؛
[۴] President of the European Council
[۵] President of the European Commission
[۶] High Representative of the Union for Foreign Affairs and Security Policy
[۷] President of the European Parliament
[۸] President of the European Central Bank
[۹] از میان این موقعیت‌ها، رئیس پارلمان و رئیس شورا مستقلاً توسط خود این دو نهاد و سه موقعیت دیگر، از طریق پیشنهاد شورا و تائید پارلمان منصوب می‌شوند.
[۱۰] Ursula von der Leyen
[۱۱] Manfred Weber
[۱۲] European People’s Party
[۱۳] در توضیح باید گفت که برخلاف ایده ماکرون که به دنبال یک ارتش واحد اروپایی است؛ ایده فون د ر لاین امکان همکاری‌های نظامی دو یا چندجانبه بیشتری درون اروپا فراهم می‌کند.
[۱۴] Josep Borrell
[۱۵] Spanish Socialist Workers’ Party (PSOE)
