پس از گذشت حدود سه سال از موفقیت حزب محافظه کار در جلب آراء عموم در انتخابات سراسری سال ۲۰۱۹، این حزب با تجربه شکست در انتخابات محلی ۲۰۲۲ (اردیبهشت ۱۴۰۱) و استعفای زنجیره‌ای اعضای اصلی کابینه بوریس جانسون (تیر ۱۴۰۱) در معرض سقوط قرار گرفت و با کاهش محبوبیت درون حزبی جانسون، وی مجبور به کناره‌گیری از رهبری حزب و سمت نخست وزیری شد.
برگزیت و عواقب منفی جدایی از اتحادیه اروپا، انتقادها از نحوه مدیریت بحران کرونا توسط دولت جانسون، رسوایی پارتی_گیت، نارضایتی عمومی از شرایط اقتصادی متأثر از بحران اوکراین و کرونا، اعتراض‌ها به رسوایی اخلاقی برخی از اعضای حزب محافظه‌کار و فشارهای پارلمانی و اختلاف نظر درون‌حزبی با شخص جانسون از جمله مهمترین دلایل استعفای بخشی از کابینه دولت و متعاقب آن نخست‌وزیر بریتانیا بودند. تحلیل‌ها درباره پیامدهای استعفای بوریس جانسون برای آینده روندهای سیاسی در بریتانیا، بحث بر سر چگونگی اجرای پروتکل ایرلند شمالی، استنکاف بیشتر از قوانین اتحادیه اروپا یا پیروی از آن و افزایش اختلاف نظر حول کاهش مالیات یا افزایش هزینه‌ها را در پی داشته است.
۱. مهمترین دلایل استعفای بخشی از کابینه دولت و نخست‌وزیر بریتانیا:
برگزیت: روند خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا که از سال ۲۰۱۶ و برگزاری رفراندوم آغاز شد، به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم منجر به کناره‌گیری دیوید کامرون، ترزا می و اکنون نیز جانسون از قدرت شده است. جانسون، از یک‌سو، برخلاف اسلاف خود توانست برگزیت را اجرایی نماید؛ ولی، از سوی دیگر، هم‌زمانی اجرایی شدن این توافق با همه‌گیری کرونا و بحران اوکراین، شرایط داخلی و خارجی را برای بریتانیا پیچیده کرد. طبق بررسی‌ها، بریتانیا پس از برگزیت نیاز مبرمی به افزایش سرمایه‌گذاری خارجی برای افزایش تولید پیدا کرد؛ چراکه در این مدت واردات بیشتری به نسبت صادرات انجام داده است. این موضوع به دو دلیل رخ داد: یکی، اطاله روند اداری واردات و صادرات و بالا رفتن هزینه‌های گمرکی؛ و دو، سردی روابط سران بریتانیا و اروپا.
مدیریت بحران کرونا و رسوایی «پارتی_گیت»: در اوایل شیوع کرونا دولت جانسون انتقادهایی را متوجه نحوه مدیریت خود می‌دید، ولی با افزایش کمک‌های مالی به کسب‌وکارهای آسیب‌دیده و تحقیق، توسعه و تولید واکسن آکسفورد/آسترازنکا و نیز هم‌زمان با آغاز واکسیناسیون سراسری در این کشور کمی از فشارهای افکار عمومی و رسانه‌ای علیه دولتش کاسته شد. اما رسوایی پارتی_گیت به‌شدت انتقادهای درون‌حزبی و پارلمانی و فشار رسانه‌ای و افکار عمومی علیه شخص نخست وزیر را افزایش داد. جانسون درحالی‌که اعلام کرده بود کشور تحت قرنطینه است و تجمع بیش از 5 نفر و برگزاری میهمانی ممنوع است، در دفتر کارش به همراه اعضای کابینه میهمانی تولد برگزار کرد.
شرایط اقتصادی متأثر از جنگ اوکراین و بحران کرونا: بحران تأمین انرژی و غذا برآمده از جنگ اوکراین و حمایت ویژه مالی و نظامی لندن از کی‌یف، بریتانیا را بیش از هر قدرت جهانی دیگری تحت تأثیر قرار داد. طبق برآوردها تورم ماهیانه در بریتانیا با شکستن رکورد ۴۰ ساله به ۹/۱٪ رسید که بالاترین تورم در میان کشورهای صنعتی گروه ۷ است. همچنین این آمار، تورم ۱۱ درصدی تا پایان سال میلادی، افزایش ۲۰ درصدی قیمت سبد انرژی خانوار در زمستان و ادامه کاهش تولید ناخالص ملی را پیش‌بینی می‌کند.
رسوایی‌ها و فشار افکار عمومی و رسانه‌ها: بوریس جانسون در مدت نخست‌وزیری حداقل با پنج رسوایی بزرگ روبرو شد: ۱) تلاش برای انحلال پارلمان در زمان مباحث پارلمانی بر سر نحوه اجرای برگزیت. ۲) تلاش برای دریافت کمک مالی به‌منظور تجهیز آپارتمان مقر نخست‌وزیری بدون اطلاع حزب، ۳) تلاش برای رفع غیرقانونی تعلیق یکی از نمایندگان پارلمان، ۴) انتصاب افراد با سابقه جرائم جنسی و ۵) پارتی_گیت. هر یک از این قبیل رسوایی‌ها در گذشته باعث استعفای سیاستمداران انگلیسی می‌شد؛ ولی بوریس جانسون تا مدت ها در مقابل خواست یا فشار تحلیلگران و هم حزبی‌ها و رسانه‌ها ایستادگی کرد و حاضر به کناره‌گیری نشد.
فشارهای درون‌حزبی و پارلمانی: فشارهای درون حزب محافظه‌کار علیه جانسون شامل مواردی می‌شد که جانسون معتقد بود نقاط قوت دولت وی محسوب می‌شود؛ از جمله مدیریت برگزیت و بحران کرونا. حزب محافظه‌کار که با سیاستهای وی چندان موافق نبود، ۶ ژوئن جلسه رأی عدم اعتماد را برگزار کرد و بوریس جانسون باوجود کاهش ۴۰ درصدی حمایت هم‌حزبی‌هایش در سمتش ابقا شد؛ ولی این پیروزی دوام نیاورد و جانسون در ۷ جولای با افزایش فشار اعضای کمیته ۱۹۲۲ از رهبری حزب کناره‌گیری کرد. پس از شکست حزب محافظه‌کار در انتخابات محلی ۲۰۲۲، جانسون اذعان داشت که حزب «روز سختی» را پشت سر گذاشته و پیام این انتخابات ضرورت توجه به خواسته‌های مردم بریتانیا و در رأس آن بهبود شرایط اقتصادی پس از بحران کرونا است. امری که به نظر کارشناسان نه‌تنها محقق نشد؛ بلکه با تشدید بحران اوکراین و افزایش بهای سوخت، نارضایتی عمومی و فشارها علیه سیاستهای جانسون به اوج رسید.
انتخابات محلی، میان‌دوره‌ای و مجمع ملی ایرلند شمالی: شکست بوریس جانسون در انتخابات محلی و میان‌دوره‌ای ۲۰۲۲ ضربه بزرگی به اعتبار حزب محافظه‌کار وارد کرد. انتخابات محلی ۲۰۲۲ در بریتانیا با شکست حزب حاکم محافظه‌کار و قدرت‌گیری رقیب چپ همراه بود. بر اساس تحلیل‌ها این نتیجه در کنار نتیجه انتخابات محلی سال آینده ترکیب احتمالی پارلمان بریتانیا و کابینه این کشور در سال ۲۰۲۴ را مشخص خواهد کرد. در ایرلند شمالی نیز احزاب ملی‌گرا در پی غلبه بر احزاب اتحادگرا در مجمع ملی هستند و این می‌تواند صدای استقلال‌طلبی در ایرلند شمالی را پس از جدایی جمهوری ایرلند و قدرت‌گیری احزاب استقلال‌طلب در اسکاتلند بیش‌ازپیش تقویت کند.
اختلافات درون کابینه: مهمترین اختلافاتی که جانسون با اعضای کابینه خود می‌دید شامل موارد ذیل می‌شد: اختلاف بر سر مفاد برگزیت با وزیر مسئول، فشار پارلمانی نسبت به بی‌تفاوتی دومینیک راب (وزیر وقت امور خارجه) به خروج نیروهای آمریکایی و انگلیسی از افغانستان، اختلاف در نحوه تأمین و تخصیص منابع مالی با ریشی سوناک وزیر خزانه‌داری و اختلاف در مورد نحوه مدیریت همه‌گیری کرونا با وزیر بهداشت بریتانیا ساجد جاوید.
۲. آثار و نتایج استعفای بوریس جانسون در آینده روندهای سیاسی در بریتانیا:
چالش‌های دشواری که نخست وزیر آینده بریتانیا با آن در ستیز خواهد بود، شامل این موارد است: ۱) بحث بر سر چگونگی اجرای پروتکل ایرلند شمالی؛ ۲) استنکاف بیشتر از قوانین اتحادیه اروپا یا پیروی؛ و ۳) کاهش مالیات یا افزایش هزینه‌ها. این سه چالش مواردی هستند که جانسون نتوانست به آن ها پاسخ مناسبی بدهد. از طرف دیگر، سیاستهای کلی بریتانیا از جمله برگزیت نه تنها در میان حزب حاکم بلکه در میان حزب رقیب نیز پذیرفته شده، بنابراین لندن باید با پیامدهای اقتصادی [و سیاسی] خروج از اتحادیه کنار بیاید. هرچند یکی از دلایل برکناری جرمی کوربین از ریاست حزب کارگر تلاش ناکافی وی برای ماندن بریتانیا در اتحادیه بود، ولی با مشخص شدن اراده عمومی جامعه مبنی بر خروج از اتحادیه این حزب نیز با این واقعیت همزیستی می‌کند.
۳. واکنش‌ها و مواضع مقامات حزب کارگر در قبال بحران سیاسی اخیر:
کی‌یر استارمر رهبر حزب کارگر در واکنش به وقایع سیاسی اخیر از شعار جدید حزب متبوعش تحت عنوان «برگزیت را به کار بیندازیم» رونمایی کرد و ادعا کرد در صورت به دست گرفتن قدرت می‌تواند این «توافق ضعیف» را احیا نماید. این در حالی است که دیگر شخصیت های برجسته حزب از جمله صادق خوان شهردار لندن معتقد است برگزیت بدترین ضرری است که یک کشور می‌تواند به خود وارد کند. وی بر این عقیده است که بریتانیا باید به بازار واحد اتحادیه اروپا بازگردد.
۴. روند انتخاب نخست‌وزیر و رهبر جدید حزب محافظه‌کار:
از زمان کناره‌گیری بوریس جانسون از نخست‌وزیری بریتانیا تاکنون 5 دور انتخابات درون‌حزبی برای رسیدن به گزینه‌های نهایی رهبری حزب محافظه‌کار و نخست‌وزیری برگزار شده است. بر این اساس ریشی سوناک، وزیر خزانه‌داری سابق و لیز تراس وزیر امور خارجه به دور نهایی راه یافتند. طبق قوانین «کمیته 1922»[۱]، نمایندگان پارلمان با برگزاری جلسات داخلی و سپس رای گیری درون حزبی به دو نامزد نهایی می‌رسند و درصورتی‌که یکی از آن‌ها از رقابت کنار نرود، انتخاب میان آن دو به حدود 150 هزار عضو حزب محافظه‌کار در سراسر کشور سپرده شده تا نخست‌وزیر آینده انتخاب گردد.
۵. تغییرات احتمالی در رویکرد کابینه جدید در خصوص سیاست داخلی و خارجی بریتانیا:
هرچند طبق قوانین حزبی و سیاسی حاکم بر بریتانیا، سیاستهای لندن قائم به فرد نیست و بیشتر بر اساس مانیفست حزبی تعیین می‌گردد، اما اتخاذ رویکردی نسبتاً متفاوت در مورد سیاستهای داخلی و خارجی بریتانیا توسط نخست وزیر آینده و کابینه او دور از ذهن نیست. از این رو، تحلیلگران سیاست داخلی بریتانیا بر این باورند که سیاست های دولت آینده می‌بایست شامل مواردی شود که بیشترین سهم را در نارضایتی مردمی از رویکرد بوریس جانسون داشت، از جمله حمایت جدی و فوری از اقشار آسیب‌دیده از بحران های اجتماعی همچون کرونا؛ تحکیم پیوندهای اتحاد ایرلند شمالی با انگلستان برای حفظ صلح، امنیت و ثبات سیاسی؛ ساخت مسکن ارزان و حمایت از سالمندان و خانه اولی‌ها؛ تقویت عملکردهای محیط‌زیستی و توجه به تغییرات اقلیمی به همراه حمایت از مصرف‌کنندگان.
پیامدهای آینده برای اسکاتلند و ایرلند شمالی: بوریس جانسون همواره مخالف سرسخت برگزاری رفراندوم مجدد در اسکاتلند بود. در حال حاضر، با افزایش سهم استقلال‌طلبان در اسکاتلند و ایرلند شمالی این موضوع به مسئله روز میان دولت مرکزی و دولت‌های این دو کشور تبدیل شده است. حزب استقلال اسکاتلند و حزب شین فین بزرگ‌ترین مخالفین ادامه اتحاد با انگلستان تحت «پرچم اتحاد» و دولت «پادشاهی متحد بریتانیا کبیر و ایرلند شمالی» هستند. این موضوع در مورد وضعیت ایرلند شمالی پس از برگزیت به مسأله مهمی برای مردم و سیاستمداران ایرلندی تبدیل شده است؛ چراکه حتی باوجود تنظیم «پروتکل ایرلند شمالی»، آن‌چنان‌که باید بلفاست از این توافق سودی نمی‌برد. با توجه به نتایج انتخابات مجمع ملی ایرلند شمالی، ردپای سیاست لندن در قبال بلفاست به چشم می‌خورد. اکنون تغییر رأس هرم حزب می‌بایست به تغییر سیاست‌ها و احیای پروتکل ایرلند شمالی منجر شود. تقویت جبهه ملی‌گرایی در ایرلند شمالی و اسکاتلند به معنای کاهش تسلط لندن بر دو متحد مهم بوده و چالش بزرگی برای برنامه‌های آتی رهبر جدید و مانیفست انتخاباتی احزاب برای انتخابات ۲۰۲۴ خواهد بود.
برگزیت و آینده بریتانیا: پس از کناره‌گیری بوریس جانسون که خود را «قهرمان برگزیت» می‌دانست، تغییرات بنیادین در سیاست بریتانیا در قبال اتحادیه اروپا شکل نخواهد گرفت و برنامه‌های دو نامزد نهایی حزب به تغییر در شیوه اجرای این سیاست‌ها محدود می‌شود. لیز تراس که اکنون طرفدار برگزیت شده در تلاش برای قطع قوانین اتحادیه بوده و به دنبال اجرای برنامه «سنگاپور در تایمز[۲]» است – ریشی سوناک در مقابل به خدمات اجتماعی و افزایش مالیات شرکت‌ها توجه ویژه دارد.[۱۷].
پیش‌بینی‌ها درباره احتمال چرخش قدرت در انتخابات ۲۰۲۴: با توجه به شکست محافظه‌کاران در برابر حزب کارگر در انتخابات محلی ۲۰۲۲ که نتایج آن درگذشته تعیین‌کننده حزب پیروز پارلمان در انتخابات بعدی بوده، حزب کارگر گزینه محتملی برای در دست گرفتن دولت آینده است. در حال حاضر، سه سناریو بسیار محتمل در انتخابات سراسری ۲۰۲۴ قابل پیش بینی است: الف) پیروزی حزب کارگر، قرار گرفتن حزب محافظه‌کار در رده دوم و لیبرال-دموکرات در رده سوم؛ ب) شکست حزب محافظه‌کار و تشکیل دولت ائتلافی توسط دو حزب کارگر و لیبرال دموکرات؛ ج) پیروزی محافظه‌کاران و ادامه فشار احزاب رقیب (کارگر و لیبرال دموکرات) برای در دست گرفتن دولت یا تغییر سیاستهای حزب حاکم. اکنون ذیل کناره‌گیری جانسون از قدرت گزینه‌های «الف» و «ب» محتمل‌تر به نظر می‌رسند.
