نشستی با موضوع «اثر بحران اوکراین بر رقابت قدرت‌های بزرگ و خاورمیانه» با سخنرانی دکتر آندری کورتونف[1] مدیر شورای روابط بین المللی روسیه روز سه‌شنبه ۱۷ خرداد ۱۴۰۱ برگزار شد. مهمترین محورهای مطرح شده توسط آقای کورتونف در این جلسه به صورت زیر بود:
چشم‌انداز جنگ اوکراین
آقای کورتونف معتقد است جنگ اوکراین ابعاد متعددی دارد که هر یک پیچیدگی خاص خود را دارد. جنگ اطلاعاتی به عنوان بخشی از جنگ اصلی توسط اوکراینی‌ها نام برده شده به طوری که روایت طرف اوکراینی در سطح بین‌المللی پذیرفته شده است. اگر چه در سطح نظامی دو طرف به دنبال تحکیم مواضع خود برای مذاکرات آتی هستند. به طوری که چرخه کنونی تنش‌ها بین اوکراین و روسیه در حال رسیدن به اواخر خود است و طرفین برای ورود به چرخه بعدی، دست به تجدید قوا و تغییر تاکتیک خواهند زد. بنابراین می‌توان توقع داشت برای چند هفته آتش‌بس برقرار شود. با پیشروی روسیه در جنوب اوکراین و بحث در مورد الحاق برخی نواحی اوکراین به روسیه، مواضع دو طرف سرسختانه‌تر می شود. طرف اوکراینی نیز به کمتر از آزادی دونباس و حتی بازپس‌گیری کریمه راضی نیست. پیش‌بینی می‌شود جنگ در منطقه دونتسک شدت بیشتری داشته باشد؛ چرا که اوکراینی ها مقاومت بیشتری به خرج می دهند. در روسیه جنگ اوکراین، جنگ بین روسیه و غرب تلقی می‌شود.
تبعات اقتصادی جنگ اوکراین؛ تورم و رکود
اثر بحران اوکراین بر سایر بحران‌های بین‌المللی جدی است. دنیا هنوز به طور کامل از همه‌گیری کرونا بهبود نیافته، تورم در تمام دنیا اعم از کشورهای برخوردار و کشورهای جنوب بالا است و می‌توان انتظار داشت اقتصاد دنیا ظرف یک‌سال آینده وارد دوره‌ای از رکود شود.
افزایش قیمت نفت و گاز و افزایش عرضه ایران و ونزوئلا برای جایگزینی روسیه
یکی از چشمگیرترین آثار بحران اوکراین رکوردشکنی قیمت نفت است که به سقف تاریخی خود نزدیک شده است. قیمت گاز نیز رو به افزایش است و جنگ اوکراین کاتالیزور افزایش قیمت نفت و گاز شد و تنها علت این افزایش قیمت جنگ اوکراین نیست و دوره انتقالی نفت و گاز یکی از دلایل دیگر است. غرب به ونزوئلا و احتمالا ایران اجازه خواهد داد به سبب جنگ اوکراین مقدار بیشتری نفت صادر کننند تا بتوان نفت روسیه را در بازار جایگزین کرد.
کاهش تمایل روسیه به میانجیگری در موضوع برجام
جنگ اوکراین باعث شده تمایل روسیه به تسریع حل و فصل موضوع برجام تحت‌الشعاع قرار گرفته و کاهش یابد.
افزایش قیمت جهانی غذا و کود معدنی، بی‌ثباتی غذایی در شمال آفریقا
در بازار جهانی غذا نیز به دلایل متعدد از جمله منازعه اوکراین، قیمت‌ها بالا رفته است. قیمت غله و کودهای شیمیایی معدنی به سبب وابستگی جهانی به روسیه و اوکراین بالا رفته است. صادرات غله روسیه تحریم نیست اما کشتی های روسی حامل غله به خاطر تحریم‌ها و مسائل بیمه‌ای نمی‌توانند در بنادر غربی پهلو بگیرند. از آن‌جا که قیمت سایر غلات تابعی از گندم است، قیمت جهانی غذا مثل برنج و ذرت افزایش پیدا کرده است که می‌تواند باعث بی‌ثباتی در واردات غله در مصر و شمال آفریقا شود.
تمایل روسیه به کریدور شمال جنوب و چین به مسیر خاورمیانه
شبکه‌های جهانی حمل و نقل نیز از منازعه اوکراین اثر پذیرفتند به طوری که روسیه مجددا به کریدور شمال-جنوب که از ایران می‌گذرد علاقمند شده و چین هم به معبر خاورمیانه‌ای جاده ابریشم علاقمندتر شده است. از سوی دیگه تجارت بین خاورمیانه و روسیه توسعه پیدا می‌کند چون بیشتر کشورهای منطقه از تحریم‌ها علیه روسیه پیروی نمی‌کنند.
افزایش فراوانی اسلحه و ضدهوایی در دست کنشگران غیردولتی
از دیگر آثار بحران اوکراین، اثر جدی آن بر فراوانی اسلحه در دست کنشگران غیردولتی خواهد بود به طوری که سلاح‌های دوش‌پرتاب و ضدهوایی بیشتری در بازار سیاه موجود است که به دست گروه های نا‌اهل و افراطی در خاورمیانه نیز خواهند افتاد.
اثر جنگ اوکراین بر سوریه، فعال شدن ترکیه در شمال سوریه
در سوریه که دژ نفوذ خاورمیانه‌ای روسیه است از چند جهت بحران اوکراین اثر خواهد داشت. چشم‌انداز صلح در سوریه و همکاری بین روسیه و آمریکا و تمدید دالان‌های بشردوستانه ادلب در شورای امنیت در تابستان امسال مشکل خواهد شد. هم اینک نیز رایزنی‌های جدی در مورد این قطعنامه وجود دارد. افزون بر این نقش ترکیه در سوریه نیز مطرح است و ترکیه به حمایت از گروه‌های افراطی مانند هیات تحریر شام ادامه می دهد. بنابراین رسیدن به تفاهم در مورد شمال سوریه دشوار است و ترکیه درصدد عملیات ضد کردهای سوریه است که بر رابطه ترکیه و آمریکا اثر می‌گذارد.
اثر جنگ اوکراین بر سوریه؛ تشدید تنش بین ایران و اسرائیل در سوریه و لبنان
از سوی دیگر انگیزه روسیه برای میانجیگری و حفظ تعادل بین ایران و اسرائیل در سوریه کم می شود چرا‌که اسرائیل آرام آرام در حال چرخش به سمت اوکراین است که بر رابطه سنتی بین اسرائیل و روسیه اثر بدی دارد و موضع روسیه به ناچار به ایران نزدیک می‌شود. بنابراین می‌توان توقع داشت اسرائیل اقدامات یک‌جانبه بیشتری ضد ایران در سوریه و حتی لبنان صورت دهد.به‌ویژه آنکه اسرائیل احتمالا به دنبال ضربه زدن به حزب‌الله خواهد رفت و دامنه درگیری‌ها ممکن است به لبنان کشیده شود.
اثر جنگ اوکراین بر سوریه؛ بهبود روابط سوریه با جهان عرب
همچنین توان روسیه برای کمک اقتصادی به حکومت سوریه کاهش می یابد و حکومت سوریه نیز طبعا به دنبال تنوع بخشی به حامیانش به غیر از ایران و روسیه خواهد یافت. بنابراین رابطه سوریه با امارات و عربستان سعودی بهتر می‌شود تا سوریه جایگاه خود در خانواده جهان عرب را هم بازیابی کند. رابطه ایران با عربستان هم ممکن است بهبود جزئی یابد به طوری که آتش‌بس یمن هم ادامه پیدا کرده است. رابطه ایران با ابوظبی هم تا حدی بهبود یافته است. در عراق نیز بین حشد الشعبی و دولت تنش وجود دارد.
سه سناریو برای نظام بین الملل
به طور کلی می توان سه حالت برای نظام بین‌الملل بعد از جنگ اوکراین در نظر گرفت. یکم بازگشت به هژمونی آمریکا در صورت شکست روسیه. حالت دوم اصلاح نظام بین الملل و هنجارها و روابط روسیه و چین با غرب است. حالت سوم انقلاب در نظام بین‌الملل است که در صورت تداوم جنگ اوکراین می‌تواند رخ دهد و نهادها و نظام بین‌الملل می‌تواند دچار فروپاشی شود و منجر به اشاعه هسته‌ای و رشد تروریسم شود. اگرچه اصلاح نظام بین‌الملل بر سایر گزینه‌ها ارجح است.
[1] Andrey Kortunov, Director General of the Russian International Affairs Council.
