در تاریخ ۳ خرداد ۱۴۰۰ جلسه‌ای با موضوع «تأثیر آمریکا و ناتو بر مناقشه روسیه و اوکراین» با مشارکت الکسی خلبنیکوف[۱]، کارشناس امور خاورمیانه و تحلیل‌گر روابط خارجی فدراسیون روسیه در شورای امور بین‌الملل روسیه (RIAC) برگزار شد. اهم مسائل مطرح شده در این جلسه از قرار زیر است:
- بحران اوکراین ریشه در تاریخ، پیچیدگی‌های جغرافیایی، سیاسی، مذهبی و نژادی دارد و در سه سطح قابل بررسی است:
مسائل داخلی اوکراین و عدم شکل‌گیری ملت واحد؛
تاریخی از مناسبات پیچیده دوجانبه با روسیه؛
تغییر در ساختار نظام بین‌الملل: حرکت از نظام تک قطبی غرب‌محور پسافروپاشی، به نظام چند قطبی با ظهور قطب‌های جدید غیر غربی؛ - تبدیل ماهیت مناقشه روسیه با اوکراین به صف‌آرایی غرب علیه روسیه در سه بعد نظامی، رسانه‌ای-اطلاعاتی و اقتصادی؛
- هدف‌گذاری آشکار غرب به رهبری ایالات متحده:
- تضعیف روسیه و اقتصاد این کشور؛
- ممانعت از شکل‌گیری سیستم چند قطبی جهانی؛
- مایه عبرت ساختن روسیه در جهان برای هر بازیگر (بویژه چین) متمایل به اقدامات مشابه؛
- ابعاد تأثیرگذاری تنش روسیه و اوکراین بر منطقه خاورمیانه:
- اقتصاد منطقه: الف) اقبال اروپا به تأمین انرژی از منابع غیر روسی (پیش‌بینی مدت محدود به دلیل افزایش هزینه)؛ ب) آسیب‌پذیری امنیت غذایی کشورهای وابسته به تأمین غلات از اوکراین و روسیه؛
- امنیت منطقه: الف)کشورهایی چون مصر، لیبی، سوریه و لبنان بواسطه شرایط خاص داخلی با بحران‌های اجتماعی و بی‌ثباتی همراه خواهند شد؛ ب) تشدید مهاجرت، توسعه ترانزیت مواد مخدر و تروریسم از منطقه به اروپا سرریز خواهد شد؛
- تغییر سیاست‌گذاری روسیه درقبال منطقه: از آنجایی که تغییر سطح حضور و مناسبات روسیه با خاورمیانه از تحولات درون منطقه (عزم کشورهای عربی برای تقویت مناسبات، تحولات سوریه و شمال آفریقا و مذاکرات برجام) نشأت گرفته، جنگ اوکراین و روسیه تغییری در اولویت‌ها و رویکرد روسیه در قبال منطقه نخواهد داد؛ چراکه همچنان منافع روسیه در ابعاد اقتصادی و سیاسی در خاورمیانه محدود است؛
- تغییر رویکرد آمریکا در قبال خاورمیانه: تغییر اهمیت خاورمیانه در سیاست خارجی آمریکا معطوف به تحولات بازار انرژی از سال 2008 بوده است؛ لذا جنگ اوکراین تأثیری بر این موضوع نخواهد داشت. این منطقه همچنان در حوزه‌های اقتصادی، فروش تسلیحات و تروریسم برای واشنگتن مهم است.
ابعاد تأثیرگذاری تنش روسیه و اوکراین بر قفقاز:
از آنجایی که بی‌ثباتی قفقاز از تحرکات ترکیه و آذربایجان نشأت می‌گیرد، به سرانجام رسیدن برجام و رفع تنگنای ژئوپلیتیکی ایران تأثیر به مراتب بیشتری بر امنیت این منطقه و همین‌طور در منطقه غرب آسیا خواهد داشت تا تحولات اوکراین؛
تأثیرگذاری جنگ اوکراین بر مذاکرات برجام:
سناریوی اول) شکست روسیه و تسلط حاکمیت اوکراین با حمایت غرب با چشم انداز بروز مشکلات داخلی در روسیه: در این سناریو و تسلط دنیای تک قطبی، کنترل مسئله کنترل تسلیحات تنها در دستان آمریکا قرار خواهد داشت و بازیگری مسکو در قبال فشارهای آمریکا بستگی زیادی به روند تحولات داخلی روسیه پیدا خواهد کرد؛
سناریوی دوم) پیروزی روسیه و شکست اوکراین علی‌رغم تمامی حمایت‌های غرب: با توجه دست برتر آمریکا در مذاکرات نسبت به اروپا، در این سناریو موقعیت دولت بایدن در داخل به شدت مورد هجمه جناح رقیب در کنگره قرار خواهد گرفت. لذا دولت بایدن قادر به پیگیری مذاکرات هسته‌ای یا حتی مذاکرات دوجانبه با روسیه در حوزه کنترل تسلیحات نخواهد بود؛
منافع متصوره برای ایران:
با توجه به نکات ذکر شده، جنگ اوکراین شرایطی را به وجود آورده که در کنار چالش‌ها، همچنان می‌تواند امکان دستیابی به منافع زیر را برای جمهوری اسلامی ایران فراهم آورد:
- ایران به لحاظ همسایگی با روسیه از طریق دریای خزر، در مقایسه با اروپا کم‌ترین آسیب را از مختل شدن صادرات روسیه در حوزه غلات متحمل خواهد شد؛
- با توجه به چشم‌انداز مختل شدن حمل‌ونقل دریایی، تحریم‌های ضد روسی و احتیاط سایر کشورهای تولیدکننده غلات در صادرات این محصول، ایران می‌تواند به مرکزی برای توزیع غلات روسیه در منطقه مبدل شود؛
- در بحث مذاکرات هسته‌ای مناسبات و نوع تعامل مقامات ایران و آمریکا در پیش‌برد مذاکرات تعیین کننده‌تر از نقش روسیه ارزیابی شد.
[1] Alexi Khlebnikov
