وقوع جنگ در اوکراین اتحادیه اروپا را با خطرات جدی در حوزه امنیت انرژی و امنیت غذایی مواجه کرده است. از سوی دیگر، میزبانی اروپا از خیل گسترده‌ای از مهاجران اوکراینی و تقسیم مسئولیت این مسئله بین دولت‌های عضو، یکی از موضوعات مهم در بحث‌های مقامات اروپایی است۱.
۱. چالش‌ها و محدودیت‌های اروپا در مواجهه با بحران اوکراین:
روسیه به‌طور تاریخی مهم‌ترین تأمین‌کننده نیاز اتحادیه اروپا به انرژی بوده است و اروپا بیشترین میزان نفت و گاز خود را از روسیه وارد می‌کند. اروپایی‌ها علیرغم سردادن شعار کاهش وابستگی به منابع انرژی روسیه در دو دهه اخیر، میزان واردات انرژی از روسیه را افزایش داده‌اند.۲ بنابراین برای اروپا ادامه حیات شهروندان و صنایع اروپایی بدون انرژی روسیه امری دشوار است. واقعیت این است که توقف جریان صدور انرژی از روسیه به اروپا در کوتاه‌مدت از سوی اروپایی‌ها قابل جایگزینی نیست و تحت هر شرایطی اروپا را بحران مواجه می‌کند. بنابراین اتحادیه اروپا مجبور است حجم تقاضای انرژی را کم کرده و افزایش هزینه‌ها را بپذیرد. برای مدیریت حوزه انرژی کمیسیون اروپا با نروژ رایزنی کرده است. بر این اساس، قرار است نروژی‌ها صادرات انرژی به اتحادیه اروپا را افزایش دهند. در درازمدت نیز اتحادیه اروپا امیدوار است سرمایه‌گذاری بر روی انرژی‌های پاک از وابستگی انرژی این نهاد به روسیه کم کند. اروپا همچنین سعی دارد با ایجاد بحران مالی برای روسیه، نحوه استفاده از درآمدهای انرژی این کشور را به مسیر دلخواه خود هدایت کند۳.
جنگ اوکراین ازنظر غذایی و محصولات زراعی نیز برای اروپا مشکل‌ساز بوده است؛ چراکه اوکراین حاصلخیزترین خاک اروپا را دارا است. لذا احتمال می‌رود با ادامه جنگ، اختلال جدی در صنعت تجارت غلات ایجاد شود و با توجه به اهمیت این مسئله برای صنعت دامپروری اروپا، احتمال دارد زنجیره تأمین غذایی اروپا به‌شدت تحت تأثیر قرار گیرد و اختلالات پایداری برای اروپا ایجاد شود.۴
از دیگر پیامدهای مهم بحران اوکراین افزایش همگرایی در سطح اتحادیه اروپا و تغییر رویکرد سیاست خارجی اروپا است. جنگ اوکراین موجب شده اتحادیه اروپا دیگر توجه خود را صرفاً به حوزه‌های هنجاری و قدرت نرم معطوف نکند و در کنار این مسئله، به‌طورجدی تقویت ابعاد سخت و نظامی قدرت را نیز در دستور کار خود قرار دهد. به همین دلیل مقامات اروپایی در بحبوحه بحران اوکراین متفق‌تر از همیشه تأکید دارند که فقط با تقویت اتحاد نظامی و دفاعی می‌توان دیپلماسی اروپایی را بانفوذ ساخته و با پرهزینه کردن جنگ برای هر بازیگری، توان خود را برای مذاکره مبتنی بر صلح افزایش دهند. این نگاه پیش از جنگ اوکراین و روسیه، در میان افرادی همچون جوزپ بورل، اورسولا فون درلاین و امانوئل مکرون وجود داشت. اما جنگ در اوکراین باعث شد حتی افراد و دولت‌های مخالف رویکرد فوق همچون دولت آلمان نیز تغییر موضع بدهند و به جریان موافقان این رویکرد بپیوندند.
۲. ادراک و رویکرد قدرت های اروپایی در مورد بحران اوکراین:
- بریتانیا
بریتانیا که در میان قدرت‌های اروپایی کمترین وابستگی به واردات انرژی را دارد، با بحران تأمین انرژی به مانند بقیه اروپا روبرو نخواهد شد. هرچند افزایش قابل توجه قیمت حامل‌های انرژی در نتیجه این بحران، موجب افزایش قیمت نفت و گاز در بریتانیا نیز شده و نارضایتی عمومی مردم این کشور را در پی داشته است.
در پاسخ به بحران اوکراین، لندن می کوشد از چند جهت ضربه تحریمی خود را علیه روسیه وارد سازد. بریتانیا نه تنها ورود نفت‌کش‌های حامل میعانات گازی به بنادر این کشور را ممنوع کرده است، بلکه به‌عنوان بزرگ‌ترین مقر مراکز مالی و اقتصادی در اروپا، در افزایش فشار به مقامات روسیه و «الیگارش‌های روسی» نسبت به ممنوعیت سفر و مسدود کردن دارایی آنان و نیز تحریم بانکهای روسیه اقدام کرده است.۵
- فرانسه
وابستگی فرانسه به گاز روسیه از میانگین وابستگی کشورهای اتحادیه اروپا که حدود ۴۰ درصد است، پایین‌تر است. اما فرانسه در زمینه هوانوردی و حمل و نقل تعامل بالایی با روسیه دارد. گستردگی حضور شرکت‌های فرانسوی در روسیه (همچون شرکت توتال) به نوعی نشان می‌دهد که فرانسه در واقع اولین کارفرمای خارجی در این کشور محسوب می‌شود.
همچنین، بسیاری از نیروگاه‌های حرارتی اروپا با گاز کار می‌کنند و افزایش قیمت گاز می‌تواند تأثیرات زیادی بر قیمت برق داشته باشد، به‌ویژه که مکانیسم‌های قیمت‌گذاری در اتحادیه اروپا قیمت برق را به بهای گاز گره می‌زند.۶ نمایندگان مجلس فرانسه اذعان داشته‌اند که نسبت به تبعات تحریمها علیه روسیه برای اقتصاد فرانسه واقف هستند. اما معتقدند که اقتصاد فرانسه توان مهار این تبعات را دارد و می‌توان بوسیله اقدامات حمایتی نظیر وضع تعرفه‌های قیمتی در سطح ملی و اروپایی، تأثیر این تحریمها بر اروپا را محدود کرد.
با توجه به ریاست فرانسه بر شورای اتحادیه اروپا از ابتدای ژانویه ۲۰۲۲، ایده‌های اروپایی مکرون (به طور خاص استقلال انرژی و استقلال دفاعی اروپا) در جریان جنگ اوکراین مورد توجه بیشتری قرار گرفته‌اند و در عین حال تأکید بر تقویت ناتو بیشتر شده است. از طرف دیگر، تحلیلگران معتقدند انتخابات ریاست جمهوری فرانسه نیز از این بحران متأثر می‌شود؛ چراکه محبوبیت نامزدهای راست افراطی – مارین لوپن و اریک زمور – که پیش از این به روسیه نزدیک بوده و سودمندی ناتو را زیر سؤال برده بودند،۷ کاهش یافته و شانس پیروزی مکرون در انتخابات بالاتر رفته است.
-
آلمان
صدراعظم جدید آلمان با ارسال تجهیزات نظامی به اوکراین، تخصیص بودجه به بازسازی ارتش آلمان با توجّه به شرایط ناامن اروپا و پیشبرد برنامههای دفاعی مشترک با متّحدان در پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) تلاش کرده به بحران اوکراین پاسخ دهد. دولت آلمان همچنین، تعلیق مجوّز بهرهبرداری از پروژه نورد استریم ۲ را اعلام داشته و با ایجاد محدودیت دسترسی برخی بانکهای روسی به شبکهی مالی بینالمللی سوئیفت موافقت کرده است.۸ از سوی دیگر، برخی رسانه‌های آلمان تجربه «تحریم فراگیر» علیه ایران را به عنوان الگویی موفق که می‌تواند برای تغییر رفتار روسیه نیز استفاد شود، معرفی کرده‌اند و برخی دیگر نیز «ناتوانی تحریمها در نابود کردن اقتصاد ملّی کشورهای هدف و تقویت ساختارهای اُلیگارشیک در اثر تحریم روسیه» را به مقامات آلمانی گوشزد کرده‌اند.۹ از همین رو، دولت آلمان با هدف ایجاد افتراق در هیئت حاکمه روسیه و ایجاد نارضایتی در حلقههای قدرت نسبت به رفتار پوتین، فشار مالی بر افراد وابسته به حلقههای قدرت و نفوذ (اُلیگارشهای) روسیه را در دستور کار محافل امنیتی و قضایی آلمان قرار دادهاست.۱۰
1 https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage/112245/extraordinary-foreign-affairs-council-remarks-high-representativevice-president-josep-borrell_en
2 https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=EU_imports_of_energy_products_-_recent_developments#Main_suppliers_of_natural_gas_and_petroleum_oils_to_the_EU
3 https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage/111918/russian-aggression-against-ukraine-speech-high-representativevice-president-josep-borrell-ep_en
4 https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/speech_22_1483
5 https://www.republicworld.com/world-news/russia-ukraine-crisis/uk-vows-to-degrade-russian-economy-over-barbaric-invasion-of-ukraine-articleshow.html
6 https://www.assemblee-nationale.fr/dyn/15/comptes-rendus/seance/session-ordinaire-de-2021-2022/seance-du-mardi-01-mars-2022
7 https://www.france24.com/en/france/20220304-ukraine-war-puts-france-s-nato-sceptic-presidential-candidates-in-a-tight-spot
8 https://www.sueddeutsche.de/wirtschaft/banken-sanktionsschwert-swift-warum-zoegern-die-staaten-dpa.urn-newsml-dpa-com-20090101-220225-99-285090
9 https://www.faz.net/aktuell/wirtschaft/wie-iran-trotz-sanktionen-wirtschaftlich-ueberlebt-17830891.html?printPagedArticle=true#pageIndex_2
10 https://www.fr.de/panorama/russland-ukraine-krieg-konflikt-hamburg-sanktionen-oligarchen-yacht-trick-insel-besitzer-zr-91388196.html
