مسئولیت اعمال هرگونه اصلاحات و مقابله با اخبار جعلی در کانادا و (مخصوصاً در زمان انتخابات) بر عهده یک نهاد مخصوص و مسئول آن یعنی «وزیر مؤسسات دموکراتیک» است. فعالیت‌های دیگر و از جمله برنامه‌های آگاه سازی دانشگاهی و …فرعی تلقی می‌شوند و به نوعی در هماهنگی و یا تحت نظارت مستقیم این نهاد هستند. متولی این نهاد؛ یعنی وزیر مؤسسات دموکراتیک یکی از وزرای دولت فدرال کانادا است. این سمت که اولین بار در سال ۲۰۰۳ توسط پاول مارتین نخست‌وزیر وقت کانادا ایجاد شد؛ وظیفه مقابله با اخبار جعلی و مدیریت روند انتخابات (مقابله با اخبار جعلی و حملات سایبری در طول این دوره) را بر عهده دارد. اکنون با توجه به افزایش تأثیرگذاری‌های خارجی بیشترین نگرانی کانادا مبارزه با مداخلات خارجی در زمان انتخابات است. بعد از خبر اتهام مداخلات روسیه در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا؛ مقابله با این موضوع یعنی «دخالت بازیگران خارجی» به یکی از اولویت‌های اصلی کانادا تبدیل شده است. از این رو از مهمترین و تازه‌ترین اقداماتی که این وزارتخانه برای مبارزه با اطلاعات نادرست و اخبار جعلی کانادا اتخاذ نموده است؛ مربوط به انتخابات ریاست جمهوری در این کشور است. اقدامات صورت گرفته شده توسط خانم کارینا گولد[۱] (وزیر کنونی وزارتخانه مؤسسات دموکراتیک) به دو شکل محافظتی و قانونی بوده است. اقدامات محافظتی شامل افزایش آگاه‌سازی شهروندان، بهبود آمادگی سازمانی، مبارزه با مداخلات خارجی و موظف ساختن رسانه‌های اجتماعی به اجرای برخی دستورالعمل‌های دولت می‌باشد. امضاء بیانیه مشترک با غول‌های اینترنتی چون فیس‌بوک، گوگل و اینستاگرام با هدف حذف حساب‌ها و کاربران منتشرکننده اخبار جعلی و تحت کنترل قرار دادن اطلاعات متقاضیان تبلیغات سیاسی ازجمله اقدامات صورت گرفته در بخش «محافظتی» است. منع حمایت مالی نهادهای خارجی از نامزدهای انتخاباتی، منع انتشار بیانیه‌های دروغین، نظارت قانونی بر فضای آنلاین از جمله فعالیت‌های وزارتخانه نامبرده در زمینه «قانونگذاری» و «الزامات قانونی» برای مبارزه با اخبار جعلی بوده است. بهره‌برداری از ابزار شنود برای پاسخگویی به‌موقع به خبر جعلی در فضای آنلاین و ممانعت از انتشار تبلیغات دروغین در زمان انتخابات نیز ازجمله این موارد (بخش قانونی) است. اما هدف از این کار شنود مکالمات خاص نیست؛ درواقع این ابزار با بهره‌برداری از هوش مصنوعی اطلاعات منتشرشده در خصوص روند انتخابات را گردآوری می‌کند. در رسانه‌های اجتماعی نیز از کدهای خاص و کلیدواژه‌ها برای ردیابی سریع اخبار جعلی استفاده می‌کند.
مدیریت منابع خبری در کانادا به‌عنوان دومین کشور وسیع جهان که فاصله هرکدام از شهرهای آن با دیگری بسیار زیاد است و مناطق غیرشهری آن-که از جمعیت قابل‌توجهی برخوردار هستند- و برخی از آنها در مناطق بسیار دورافتاده‌ای از پایتخت و شهرهای بزرگ هستند؛ بسیار حائز اهمیت است. از سوی دیگر؛ اگرچه کانادا کشور پهناوری است و بخشی از جمعیت آن در خارج از مناطق شهری ساکن‌اند؛ اما از دسترسی کامل به فضای مجازی بهره‌مند هستند و همین موضوع مواجهه آنها با اخبار نادرست را افزایش می‌دهد. کانادا همچنین از جمعیت یکنواختی برخوردار نیست. چند فرهنگی بودن و جمعیت بالای مهاجران؛ میزان آسیب‌پذیری این کشور در مقابل پذیرش و نشر یک خبر نادرست را افزایش داده است. درواقع وجود فرهنگ‌های متفاوت بستر لازم را برای چند دسته شدن جمعیت و افزایش آسیب‌پذیری آن به اخبار جعلی خصوص در زمان انتخابات را فراهم ساخته است. از این رو طرح‌های اتخاذشده در کانادا با نیازهای این کشور منطبق هستند. به‌عنوان نمونه؛ طرح آگاه‌سازی و آموزش شهروندان با آسیب پذیری داخلی این کشور یعنی دسترسی جمعیت قابل‌توجه (۹۶%) به فضای مجازی آنلاین و همچنین تنوع ملیتی به دلیل پذیرش مهاجران بسیار در نظر گرفته شده است. با عطف به برنامه‌های وزارتخانه نامبرده در کانادا؛ آموزش تفکر نقادانه در فضای مدارس و دانشگاه‌ها؛ تصویب قوانین نظارتی در حوزه منابع مالی کاندیداها؛ اعتمادسازی نسبت به رسانه‌های داخلی با غنی‌سازی فضای رسانه‌ای و بالا بردن کیفیت؛ اطلاع‌رسانی اخبار جعلی با ارائه نمونه صحیح هرگونه اخبار نادرست منتشرشده در رسانه‌های اجتماعی؛ شناسایی رسانه اجتماعی منتشرکننده بیشترین خبر جعلی و حذف حساب‌های لازم و نهایتاً درخواست از غول‌های اینترنتی برای حذف حساب‌ها، محتوای جعلی رسانه‌ها و حذف تبلیغات سیاسی دروغین از جمله مواردی است که در کشورمان می‌تواند در مبارزه با اخبار جعلی و تقلب‌های انتخاباتی در دستور کار قرار گیرد.
****
در کانادا بخاطر وسعت و پراکندگی بسیار بالای جمعیت؛ مبارزه با اخبار جعلی دشوار و از اهمیتی دوچندان برخوردار است. به‌خصوص بعد از شایعات مرتبط با مداخله روسیه در انتخابات آمریکا، این کشور راهبرد مشخصی را برای مدیریت این نوع از تهدیدات به انجام رسانده است. در کانادا مسئولیت اعمال هرگونه اصلاحات و مقابله با اخبار جعلی و حملات سایبری در زمان انتخابات بر عهده یک نهاد مخصوص و مسئول آن یعنی «وزیر مؤسسات دموکراتیک» است. گزارش حاضر ضمن معرفی وزیر نامبرده، به راه‌کارهای اتخاذشده توسط وزارت خانه متبوع وی برای مقابله با اخبار جعلی می‌پردازد.
توصیف موضوع:
الف) وزیر مؤسسات دموکراتیک در کانادا
وزیر مؤسسات دموکراتیک که پیش‌تر تحت عنوان وزیر اصلاحات دموکراتیک شناخته می‌شده است، یکی از وزرای دولت فدرال کانادا است. این پست اولین بار در سال ۲۰۰۳ توسط پاول مارتین نخست‌وزیر وقت کانادا و با هدف مقابله با تهدیدهای پیش روی سازمان‌های این کشور ایجاد شد. از سال ۲۰۰۳ تاکنون نیز این سمت در اختیار ۱۰ نفر قرارگرفته و تقریباً هرساله فرد مورد نظر تغییر کرده است.
مسئولیت وزیر مؤسسات دموکراتیک در کانادا مقابله با تهدیدهای پیش روی سازمان‌های این کشور و زمینه اصلی فعالیت وی مدیریت روند انتخابات (شامل اصلاحات) و مقابله با اخبار جعلی و حملات سایبری در طول این دوره است. فعالیت‌های دیگر این وزیر در خارج از زمان انتخابات نیز شامل شفاف‌سازی در خصوص کمک‌های مالی صورت گرفته به احزاب یا افراد، کسب اطمینان از امنیت سیستم رأی‌دهی کانادا در مقابل تهدیدهای سایبری و تقویت شفافیت اقدامات دولت به‌واسطه تثبیت قوانین دسترسی به اطلاعات است.
ب) سازوکار مبارزه وزارتخانه «مؤسسات دموکراتیک کانادا» با اخبار جعلی
۱) اقدامات محافظتی
اکنون بیشتر از گذشته بازیگران خارجی و یا کاربران بدخواه در استفاده از سیستم‌عامل‌های آنلاین در جهت دست‌کاری عقاید مردم خلاقانه عمل می‌کنند. یکی از راه‌کارهای مقابله‌ای کانادا آگاه‌سازی هر چه بیشتر جامعه نسبت به تاکتیک‌هایی است که به‌صورت آنلاین برای فریب دادن عموم به کار گرفته می‌شوند؛ زیرا شهروندان بهترین خط دفاعی برای مبارزه با مداخلات خارجی هستند. سه فعالیت موفقیت‌آمیز در این زمینه آگاه‌سازی عمومی، آموزش و افزایش آگاهی نسبت به تهدیدهای پیش روی است. لازم به ذکر است که تا کنون ۷ میلیون دلار هزینه پروژه‌های آگاه‌سازی شهروندان کانادایی نسبت به جعل اخبار آنلاین شده است.
در حال حاضر در کانادا بیش از بیست طرح در راستای آگاه‌سازی، تقویت تفکر نقادانه شهروندان و همچنین تقویت توانایی انعطاف‌پذیری آنها برای مقابله با اخبار جعلی آسیب‌زا در فضای مجازی در دست اقدام است. نام و اهداف برخی از مجریان آنها و هزینه تعلق‌گرفته برای هرکدام از این برنامه‌ها در ذیل آمده است:
- «آژانسِ سیانس-پرس»
هدف: ردیابی شایعات در زمان انتخابات
وب‌سایت: www.sciencepresse.qc.ca/detecteur-rumeurs
- کمپین “آپاتی ایز بورینگ” (بی‌تفاوتی کسل‌کننده است)
طرح شهروندان خلاق
هدف: مشارکت دادن جوانان در کمپین‌ها به منظور آگاه‌سازی آنها در خصوص اخبار جعلی
وب‌سایت: www.apathyisboring.com
- آژانس “کلوپ پسران و دختران کانادا”
هدف: شرکت دادن جوانان در کارگاه‌های آموزشی
وب‌سایت: www.bgccan.com
- انجمن رسانه‌های خبری کانادا
هدف: طراحی، توسعه و ترویج برنامه‌ای تحت عنوان «شناسایی اخبار جعلی آنلاین»
این طرح به شهروندان آموزش می‌دهد که در صورت مشاهده یک خبر میزان صحت و درستی آن را زیر سؤال ببرند.
وب‌سایت: newsmediacanada.ca
- سیویکس
هدف: افزایش مهارت‌های آگاه‌سازی شهروندان به‌ویژه جوانان
تشکیل کمپین به همراه استفاده از ابزارهای آموزشی و درنهایت برگزاری طرحی تحقیقاتی برای ارزیابی میزان تأثیر ابزار آموزش مدنی و رسانه‌ای در کلاس درس
وب‌سایت: www.civix.ca
- آژانش “مواجه [با مشکلات] در کانادا”
هدف: تهیه مدلی برای آگاه‌سازی شهروندان نسبت به اخبار جعلی.
وب‌سایت: www.ewc-rdc.ca/pub/en
- فدراسیون حرفه‌ای روزنامه‌نگاران ایالت کبک
هدف: برگزاری هفته مطبوعات برای مدارس- معرفی کارگاه خبر جعلی در دبیرستان‌های کبک
برگزاری هفته مطبوعات برای عموم- بازگرداندن اعتماد عموم نسبت به رسانه‌های خبری
آموزش مواجه با اخبار جعلی- آموزش دانشجویان و روزنامه‌نگاران
وب‌سایت: https://30secondes.org
نهادها و دانشگاه‌های دیگری که برای آگاه‌سازی شهروندان کانادایی اقدام به فعالیت می‌کنند به ترتیب گلوبال ویژن[۲]، هیستوریکا کانادا[۳]، موسسه تابعیت کانادایی[۴]، گروه روزنامه‌نگاران فعال در زمینه حقوق بشر[۵]، دانشگاه مک گیل، دانشگاه اوتاوا[۶]، میدیا اسمارتز[۷]، رسانه جدید کانادایی[۸]، دانشگاه رایرسون[۹]، مرکز دموکراسی سامارا[۱۰]، انجمن روزنامه‌های هفتگی ساسکاچوان[۱۱]، دانشگاه سایمون فریزر[۱۲] و گروه وابل اینک[۱۳] هستند.
۱-۲) بهبود آمادگی سازمانی
هماهنگی بیشتر میان سیستم‌های دولتی در شناسایی تهدیدها، تکنیک‌های نوظهور و آسیب‌پذیری سیستم‌ها در جهت تقویت اقدامات امنیتی مؤثر و کاربردی بخشی اصلی از اقدامات محافظتی دولت کاناداست. در این راستا وزارتخانه مؤسسات دموکراتیک سازوکاری را ایجاد کرده که هدف از آن نظارت و اطلاع‌رسانی به سایر آژانس‌ها و عموم مردم در مورد هرگونه جعل اخبار است. این کارگروه توسط پنج مقام غیرسیاسی مدیریت می‌گردد و مکمل «مکانیسم پاسخ سریع» وزارت امور خارجه است.
۱-۳) مبارزه با مداخلات خارجی
وظیفه آژانس‌های امنیتی کانادا جلوگیری از فعالیت‌های مخفیانه و مجرمانه بازیگران خارجی در روند انتخابات است. این کشور در حال حاضر اقدام به تشکیل یک کارگروه تهدیدات امنیتی و اطلاعاتی انتخابات، تیم تحقیقاتی و گسترش برخی اقدامات صورت گرفته ازجمله مکانیسم “پاسخ سریع” برای مقابله با هرگونه تهدید خارجی کرده است.
۱-۴) موظف ساختن رسانه‌های اجتماعی به اجرای برخی دستورالعمل‌های دولت
وزارتخانه مؤسسات دموکراتیک در راستای آماده‌سازی رسانه‌های اجتماعی با غول‌های اینترنتی ازجمله فیس‌بوک[۱۴]، گوگل، مایکروسافت بیانیه‌ای مشترک را به امضاء رسانده است. بر اساس این بیانیه؛ آنها موظف به اجرای دستورالعمل‌هایی در راستای حفاظت از صحت انتخابات ۲۰۱۹ کانادا از طریق حذف حساب‌ها و محتوای جعلی رسانه‌های اجتماعی هستند.
در آوریل سال ۲۰۱۸ نزدیک به ۷۰ حساب کاربری فیس‌بوک و ۶۵ حساب کاربری اینستاگرام و همچنین ۱۳۸ صفحه فیس‌بوک که تحت کنترل آژانس تحقیقاتی روسیه بوده، حذف گردید. فیس‌بوک همچنین در سال ۲۰۱۹ پنج برنامه دیگر برای مقابله با اخبار جعلی در دستور کار دارد.
علاوه بر موارد نامبرده؛ دولت کانادا از سیستم‌عامل‌های رسانه‌های اجتماعی خواسته تا اقدامات بیشتری را برای مقابله با اخبار جعلی در زمان انتخابات به انجام رسانند. این اقدام هم‌زمان با تصویب قانون یبیل سی-۷۶ است. قانون مذکور شرکت‌های فناوری را وادار به شفاف‌سازی بیشتر سیاست‌های مبارزه با اخبار جعلی کرده است.
این کشور همچنین در ماه مه «منشور دیجیتال» را راه‌اندازی کرده است. منشور نامبرده اخبار جعلی را هدف قرار داده و بستر رسانه‌های اجتماعی نقش‌آفرین در انتشار اخبار جعلی را متوقف می‌نماید.
نکته: کانادا از علائم و عناوین تبلیغاتی (نصب در اماکن عمومی و …) بسیاری برای آگاه‌سازی شهروندان این کشور نسبت به اخبار جعلی، حملات سایبری و تهدیدهای آنها استفاده می‌کند. در ذیل دو نمونه از این عناوین تبلیغاتی آورده شده است.
در کنار این علائم تصریح شده است: نسبت به آنچه به‌صورت آنلاین می‌بینید تفکر نقادانه داشته باشید پیش از انتشار آنلاین یک مطلب در فضای مجازی خوب فکر کنید.
۲) اقدامات قانونی
۲-۱ ) منع حمایت مالی نهادهای خارجی از نامزدهای انتخاباتی
دولت کانادا در راستای مبارزه با نفوذ خارجی در روند انتخابات اقدامات قانونی متنوعی را به انجام رسانیده است که یکی از آنها تصویب قانون انتخابات (طرح قانونی سی-۷۶) در تاریخ ۱۳ دسامبر ۲۰۱۸ به پیشنهاد وزیر مؤسسات دموکراتیک است. بر اساس قانون تصویب‌شده، کانادایی‌ها از عدم نفوذ خارجی و هرگونه اختلال سایبری در روند انتخابات مطمئن گردیده و همچنین از منبع اطلاعات، اطلاعات نادرست و دخالت‌های خارجی آگاه می‌گردند. این قانون همچنین حمایت مالی نهادهای خارجی از نامزدهای انتخاباتی و در نتیجه تأثیرگذاری بر روند انتخابات را منع می‌کند. برخی دیگر از مفاد قانون نامبرده شامل موارد ذیل می‌باشند:
- تعیین حداکثر دوره ۵۰ روزه برای انتخابات
- تعیین محدودیت زمان هرگونه هزینه مالی برای دوره پیش از انتخابات (از ۳۰ ژوئن تا روز انتخابات)
- محدود کردن هزینه تبلیغات تا ۱٫۵ میلیون دلار
- اتخاذ اقدامات جدید برای کمک به رأی‌دهی افراد معلول
علاوه بر مورد نامبرده، در تاریخ ۲۱ دسامبر ۲۰۱۸ تصویب طرح قانونی دیگری به نام سی-۵۰ منجر به اصلاح قانون انتخاباتی کانادا گردید. هدف از این طرح اعمال شفاف‌سازی بیشتر بر روند تأمین مالی سیاسی در زمان انتخابات بود.
۲-۲ ) ممانعت از انتشار بیانیه‌های دروغین
قوانین به تصویب رسیده تحت عنوان قوانین به‌روزرسانی انتخابات مانع از انتشار بیانیه‌های دروغین با هدف تأثیرگذاری بر روند انتخابات توسط یک شخص یا یک نهاد می‌گردد و از نامزدها، رهبران احزاب و شخصیت‌های مرتبط با احزاب سیاسی محافظت می‌نماید. بیانیه‌هایی که حذف می‌گردند مرتبط با اظهارات دروغین در خصوص ارتکاب جرم یک فرد سیاسی، تابعیت یک شخص سیاسی، محل زندگی، تحصیلات، صلاحیت‌های حرفه‌ای یا عضویت در یک گروه است.
۲-۳) نظارت قانونی بر فضای آنلاین
همچنین بر اساس قوانین نامبرده؛ رسانه‌ها ملزم به ثبت کامل اطلاعات شخص یا گروه پیش از اقدام به انتشار تبلیغات برای آنها هستند. در این فرآیند یک نمونه از فایل تبلیغاتی و هویت فرد منتشرکننده بایگانی می‌شود.
۲-۴) بهره‌برداری از ابزار شنود
یکی دیگر از اقداماتی که دولت کانادا برای حفاظت از روند انتخابات در دست اقدام دارد استفاده از ابزار شنود است. مقامات کانادایی در این خصوص اعلام کردند: «ما در حال خرید ابزار شنود هستیم اما هدف از این کار شنود مکالمات خاص نیست. درواقع این ابزار با بهره‌برداری از هوش مصنوعی اطلاعات منتشرشده در خصوص روند انتخابات را گردآوری می‌کند. در رسانه‌های اجتماعی نیز از کدهای خاص و کلیدواژه‌ها برای پاسخ سریع به اخبار جعلی استفاده می‌گردد.» همچنین ناظر اصلی انتخابات کانادا با آژانس‌های انتخاباتی چندین کشور اروپایی برای آگاهی از راهبرد مقابله‌ای آنها با اخبار جعلی در زمان انتخابات دیدار داشته است.
تحلیل موضوع
اقدامات دولت کانادا برای مبارزه با اخبار جعلی بسیار منطبق با نیازهای این کشور است. درواقع طرح‌هایی که این کشور تاکنون تحت عنوان اقدامات محافظتی و قانونی به اجرا گذاشته در راستای مقابله با چالش‌های موجود بوده‌اند. به‌عنوان نمونه طرح آگاه‌سازی شهروندان مبنی بر آگاه‌سازی، آموزش تفکر نقادانه و اطلاع‌رسانی اخبار نادرست در راستای رفع میزان آسیب‌پذیری شهروندان این کشور در مقابل اخبار جعلی بوده است.
مدیریت منابع خبری در کانادا به‌عنوان دومین کشور وسیع جهان که فاصله هرکدام از شهرهای آن با دیگری بسیار زیاد است و مناطق غیرشهری آن- که از جمعیت قابل‌توجهی برخوردار هستند – و برخی از آنها در مناطق بسیار دورافتاده‌ای از پایتخت و شهرهای بزرگ هستند؛ بسیار حائز اهمیت است. از سوی دیگر؛ اگرچه کانادا کشور پهناوری است و بخشی از جمعیت آن در خارج از مناطق شهری ساکن‌اند اما از دسترسی کامل به فضای مجازی بهره‌مند هستند و همین موضوع مواجهه آنها با اخبار نادرست را افزایش می‌دهد. بر اساس آمار منتشرشده در سایت استاتیستا[۱۵]، کانادا در سال ۲۰۱۹ ۳۴٫۵۶ میلیون کاربر اینترنتی داشته که معادل ۹۶ درصد از جمعیت این کشور است. کانادا همچنین از جمعیت یکنواختی برخوردار نیست. چند فرهنگی بودن و مهاجران بسیار میزان آسیب‌پذیری این کشور در مقابل پذیرش و نشر یک خبر نادرست را افزایش داده است. درواقع وجود فرهنگ‌های متفاوت بستر لازم را برای چند دسته شدن جمعیت و افزایش آسیب‌پذیری آن به اخبار جعلی خصوص در زمان انتخابات را فراهم ساخته است.
یکی دیگر از اقدامات کانادا که متناسب با نیاز این کشور بوده است تصویب طرح‌های قانونی تحت عنوان سی-۷۶ و سی-۵۰ برای مقابله با نفوذ قدرت‌های خارجی است. همان‌گونه که می‌دانیم نفوذ قدرت‌های خارجی در روند انتخابات به یکی از دغدغه‌های اصلی کشورهای مختلف تبدیل شده و کانادا نیز از این قاعده مستثنا نیست. وزیر امور خارجه و نخست‌وزیر این کشور در سخنرانی‌های متعددی نگرانی خود را نسبت به این موضوع اعلام کرده‌اند. به‌عنوان نمونه وزیر امور خارجه کانادا در حاشیه نشست گروه هفت ضمن ابراز نگرانی نسبت به تلاش بازیگران خارجی برای مختل کردن دموکراسی در این کشور گفت: «تلاش‌ها به حدی نبوده که بر انتخابات تأثیر بگذارد؛ اما هدف، قطبی کردن جامعه کانادا بوده است.»
افزون بر موارد نامبرده اقدامات دولت کانادا برای حفاظت از فضای انتخابات بسیار با رویکرد این کشور مبنی بر برقراری دموکراسی مطابقت دارد. یکی از راه‌کارهای اتخاذشده جلوگیری از انتشار هرگونه مطلبی با گرایش‌های افراطی در زمان انتخابات بوده است. قابل‌ذکر است که تاکنون نزدیک به ۹٫۶ میلیون توئیت حاوی مطالبی با گرایش‌های افراطی در این کشور حذف گردیده‌اند.
دپارتمان اروپا
۱۳ آبان ۱۳۹۸
[۱] Karina GouldA
[۲] Global Vision
[۳] Historica Canada
[۴] Institute for Canadian Citizenship
[۵] Journalists for Human Rights
[۶] McGill University in cooperation with the University of Ottawa
[۷] MediaSmarts
[۸] New Canadian Media
[۹] Ryerson University
[۱۰] Samara Centre for Democracy
[۱۱] Saskatchewan Weekly Newspapers Association
[۱۲] Simon Fraser University
[۱۳] Vubble Inc. Unboxed project
[۱۴] یکی از اصلی‌ترین منابع خبر جعلی در کانادا فیس بوک است و به نظر می‌رسد تاکید برای مقابله با این رسانه نیز به همین علت باشد.
[۱۵] statista
