گزارش ویژه از کودتا در بولیوی

شرح کلی اوضاع

انتخابات ریاست جمهوری بولیوی در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۹ مصادف با ۲۸ مهر ۹۸ برگزار گردید که طی این انتخابات اوو مورالس رئیس جمهور بولیوی که به مدت ۱۳ سال بر مسند قدرت بود مجدد از حزب چپ گرا و کارگری به عنوان رئیس جمهور منتخب گردید. این امر باعث گردید تا حزب اپوزیسیون به رهبری کارلوس مِسا که مورد تائید آمریکا نیز می بود، دست به اعتراضات خیابانی بزنند. آنها مدعی بودند که انتخابات مورد تائید نیست و تقلب صورت گرفته است. در روز انتخابات قبل از پایان شمارش آراء، نتایج حاکی از پیروزی مورالس بود ولی اپوزیسیون با فریادهای خود دست به اعتراض زدند و کارلوس مسا نیز پیشتر بیان داشته بود که در صورت پیروزی مورالس تصمیم مقامات انتخاباتی را نخواهد پذیرفت. یکی از دلایل اپوزیسیون برای ممانعت از انتخاب مجدد مورالس بر پایه رفراندوم سال ۲۰۱۶ بود که ۵۱ درصد به عدم انتخاب مجدد رئیس جمهور برای بیش از دو دور متوالی رای دادند ولی این محدودیت در سال ۲۰۱۷ توسط دادگاه عالی حذف شد (در بولیوی نیز مانند امریکا تصمیم دادگاه عالی قانون کشور محسوب می شود). در روز شنبه ۱۸ آبان اخبار حاکی از همراهی نیروهای پلیس با مردم و معترضین بود و  نیروهای نظامی نیز بیان داشتند که به مقابله با مردم نخواهند پرداخت. همچنین گزارش ها از ترک پست یگان های پلیس مستقر در اطراف کاخ ریاست جمهوری خبر میداد.  

از سوی دیگر معترضین در همان روز موفق شدند تا برنامه های دو رسانه تلویزیونی دولتی را از آنتن بگیرند. مورالس پیشتر خواهان مذاکره با اپوزیسیون با حضور نمایندگان واتیکان و سازمان کشورهای آمریکایی شده ولی کارلوس مسا رهبر مخالفان امتناع ورزیده و گفته بود حرفی برای مذاکره با مورالس و دولتش وجود ندارد. مورالس این اقدامات را تلاش برای کودتا به منظور سرنگونی او از سوی حزب راست گرا و گروه های خشونت بار عنوان نمود. در ادامه تظاهرات در روز یکشنبه ۱۹ آبان در پی درج گزارشی از سازمان کشورهای امریکایی مبنی بر مشاهده تقلب انتخاباتی در سیستم های کامپیوتری، مورالس برای آرام نمودن اوضاع موافقت خود با برگزاری مجدد انتخابات با حضور نمایندگانی از سازمان کشورهای آمریکایی و واتیکان را اعلام می نماید ولی در ادامه فرمانده ارتش و پلیس خواستار استعفای مورالس می شوند و در پی آن پس از سه هفته اعتراضات مورالس استعفای خود را نیز اعلام مینماید[۱]. ولی تنها کمی بعد در ۲۰ آبان ماه اخبار حاکی از وقوع کودتا و استعفای معاون مورالس و حدود ۲۵ تن از مقامات ارشد منجمله رئیس سنا، نمایندگان مجلس و فرمانداران… و ترک شهر لاپاز و عزیمت به ایالت کوچابامبا است.با استعفای آدریانا سالواتریا رئیس سنای بولیوی که طبق قانون می تواند زمام امور را به طور موقت به دست گیرد در حال حاضر خلا قدرت در این کشور ایجاد شده است. حتی با استعفای رئیس مجلس کسی برای پذیرش استعفای رئیس جمهور در حال حاضر نیست. با توجه به اینکه رئیس مجلس سنا و نمایندگان استعفا دادند و پذیرش استعفای رئیس جمهور مقدور نیست اگر خارج از این روند اقدامی برای تعیین جایگزین از سوی اپوزیسیون صورت گیرد، وجود کودتا مسجل می گردد. مورالس در توئیتی بیان داشته که پلیس قصد داشته تا به طور غیرقانونی او را بازداشت نماید و گروه های خشونت طلب به خانه او حمله بردند که نشان از کودتایی دارد که حاکمیت قانون را از بین می برد. پیشروی نیروهای معترض و راست گرا به حدی بوده که ابتدا مقابل سفارت ونزوئلا و کوبا به اخطار به کارمندان برای ترک کشور می پردازند و در ادامه پس از استعفای مورالس افراد مسلح به تصرف سفارت ونزوئلا در بولیوی می پردازند که کارکنان را ناچار به ترک سفارت می نماید.

بازتاب‌ها و مواضع

تمایلات چپ گرا: از میان مقامات، رهبران چپ گرای منطقه یا کشورهای همسو با مورالس واکنش ها به شرح ذیل است؛

• سفیر بولیوی در تهران خانم رومینا گوادالوپه پرز راموس در نشستی خبری اعلام داشت که در بولیوی کودتایی در حال اجراست که از روز یکشنبه شدت گرفته و رئیس جمهور برای آرام نمودن اوضاع استعفا دادند. علت کودتا مخالفت حزب مخالف از نتایج انتخابات است. به اعتقاد ایشان موارد مشابهی با اقداماتی که در ونزوئلا با دخالت آمریکا صورت گرفت در حال رخ دادن است. همان استراتژی و قدم های فاشیستی که برای از بین بردن دموکراسی صورت می گیرد.
• وزارت خارجه کوبا با محکوم نمودن کودتای بولیوی این تحولات را منجر به استعفای مورالس خوانده است. وزیر خارجه کوبا برونو رودریگز نیز مورالس را پیشرو و نماد حقوق بومیان سرخپوست در آمریکا برشمرد.
• وزیر خارجه مکزیک مارسلو ابارد اعلام نموده که در صورت درخواست مورالس به وی پناهندگی سیاسی اعطا خواهد نمود.
• نیکلاس مادورو رئیس جمهور ونزوئلا با استعفای مورالس خواهان بسیج جنبش های سیاسی و اجتماعی در راستای حفظ زندگی مردمان بومی بولیوی شد که قربانی نژاد پرستی هستند.
• لولا دا سیلوا رئیس جمهور سابق برزیل که به تازگی از زندان آزاد شده بیان داشته که مورالس توسط کودتایی برکنار شده که گواهی بر وجود اقلیتی اقتصادی در امریکای لاتین است که توانایی سهیم نمودن فقرا در دموکراسی را ندارند.
• آلبرتو فرناندز رئیس جمهور منتخب آرژانتین بیان داشته که کودتایی در بولیوی در حال اجراست. کریستینا فرناندز کریشنر معاون رئیس جمهور منتخب آرژانتین که اخیرا پیروز انتخابات گردید، بیان داشته که کودتایی با اقدامات مشترک غیرنظامیان خشن، پرسنل پلیس در یگان های خود و با انفعال ارتش در حال وقوع است.
• دولت نیکاراگوئه با نفی اقدامات فاشیستی در نادیده گرفتن قانون به شدت کودتا را محکوم نمودهاست.
• مسکو در روز دوشنبه با مقصر شناختن مخالفان به عنوان عامل خشونت به راه افتاده در بولیوی بیان داشت که به نظر می رسد که تلاش دولت برای مذاکره از طریق کودتایی از پیش طراحی شده به کنار نهاده شد.
• جرمی کوربین رهبر حزب کارگر در بریتانیا استعفای مورالس را کودتا خواند.
• ایلهان عمر نماینده مسلمان کنگره امریکا حوادث بولیوی را کودتا خواند. مایک گراول نماینده دموکرات سابق در ایالت آرکانزاس امریکا نیز از سازمان جاسوسی امریکا(سیا) به علت کودتای بولیوی انتقاد نمود. 

مواضع راست گرا و راست میانه: 

• گوترش رئیس سازمان ملل ابراز نگرانی نموده و طرفین را به یافتن راه حل مسالمت آمیز دعوت نمود.
• موگرینی از اتحادیه اروپا طرفین را به اداره صلح امیز کشور و برگزاری انتخابات معتبر جدید فرا خواند.
• دولت راست گرای شیلی در مورد برهم خوردن روند انتخابات بولیوی ابراز نگرانی نموده و دعوت به راه حل دموکراتیک و صلح آمیز نموده است.
• وزیر خارجه آرژانتین (در دولت راست گرای ماکری) پیش از کودتا با اشاره به گزارش سازمان کشورهای امریکایی طرفین را به برگزاری انتخابات مجدد دعوت نموده بود. (نظر رئیس جمهور چپ گرای منتخب متفاوت است که در سطرهای قبل ذکر گردید).
• پرو دولت بولیوی را به انتخابات شفاف با کمک سازمان کشورهای امریکایی دعوت نمود.
• کلمبیا جامعه بین الملل را اقدامی برای انتقال صلح آمیز در بولیوی فراخوانده.
• بولسونارو رئیس جمهور برزیل کودتای بولیوی را نقطه اوج انکار تقلب انتخاباتی برشمرد. در حالیکه رئیس جمهور سابق چپ گرای برزیل کودتا در بولیوی را برسمیت شناخت.

* (این گزارش به بررسی تحولات بولیوی تا ساعت ۲۱ روز دوشنبه ۲۰ آبان ۹۸ پرداخته است.)

دپارتمان آمریکا /۲۰ آبان ۱۳۹۸

[۱]متن استعفانامه مورالس

“To my brothers and sisters of Bolivia, the whole world, I want to inform you from Lauca N, I’m here with the vice president and minister of health, that I have decided after listening to my friends at CONALCAM and the Bolivian Workers’ Center and also listening to the Catholic Church to resign my position as president.”