مقدمه
در سال‌های اولیه حضور نیروهای خارجی در افغانستان، اوضاع بر وفق مراد انگلیسی‌ها پیش می‌رفت تا اینکه در سال ۲۰۰۶، به‌عنوان بخشی از سازمان‌دهی مجدد آیساف -که تحت کنترل ناتو بود- نیروهای انگلیسی به استان جنوبی هلمند اعزام شدند. در درگیری‌های سال ۲۰۰۹، انگلیس تلفات نیرویی بالغ‌بر ۱۰۸ نفر را در افغانستان تجربه کرد. سرانجام در سال ۲۰۱۰، ناتو دستورالعمل خروج نیروهای بین‌المللی از افغانستان را اعلام کرد؛ اما همانند خروج بریتانیا از خلیج‌فارس، این خروج به معنای عقب‌نشینی کامل بریتانیا نبود و این کشور همچنان حضور نسبی خود را در منطقه حفظ کرد تا از آنچه که منافع ملی و امنیت ملی خود می‌خواند دفاع کند. در اوایل سال ۲۰۱۴، معظم ملک، (سفیر کنونی بریتانیا در اندونزی) اذعان داشت حتی در صورت خروج نیروهای خارجی از افغانستان، این کشور بازهم به کمک‌هایش به افغانستان ادامه خواهد داد؛ وی اظهار داشت که موافقت‌نامه امنیتی کابل و واشنگتن برای آینده افغانستان با اهمیت است اما امضا شدن یا نشدن آن، روی ادامه روند کمکهای بریتانیا به افغانستان تأثیری نخواهد داشت. پس از فراز و نشیب‌های فراوان، بالاخره در اواخر سال ۲۰۱۴، نیروهای نظامی بریتانیا از افغانستان خارج شدند و پایگاه کمپ بسایتون، مرکز عملیات نظامی بریتانیا در ولایت هلمند، به نیروهای افغان تحویل داده شد. هم‌اکنون تعداد کمی از نیروهای انگلیسی همچنان برای کمک به آموزش و مشاوره نیروهای امنیت ملی در افغانستان حضور دارند؛ اما دیگر در عملیات جنگی فعال شرکت نمی‌کنند. (مت بروزنان، ۲۰۱۸)
راهبرد اعلانی بریتانیا در افغانستان
در میان جلسات استماع پارلمان بریتانیا از سال ۲۰۱۸ تا لحظه نگارش این مطلب، اظهارنظرها درخصوص راهبرد بریتانیا در افغانستان به ۲ مقطع زمانی متفاوت یعنی قبل و بعد از اعلام تصمیم ناگهانی دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا مبنی بر خروج از سوریه و احتمالاً افغانستان، باز‌می‌گردد. این راهبرد بر ۴ رکن استوار است:
- حضور بریتانیا در افغانستان شرایط محور است و به جدول زمانی خاصی محدود نمیشود.
- باید از ضعف طالبان در عرصه نبرد برای واداشتن آن‌ها به پذیرش راه‌حل مذاکره استفاده کرد.
- باید برای تثبیت افغانستان در مسیر توسعه و صلح، باید این کشور با همسایگان آسیای مرکزی بیش از گذشته آشتی داد.
- باید بر تربیت رهبران آتی افغانستان تأکید کرد.
کمکهای مالی بریتانیا به افغانستان
طبق آمار رسمی اعلام‌شده از سوی سازمان کمک به توسعه بین‌المللی[۱] بریتانیا، بزرگ‌ترین دریافت‌کننده منابع مالی کمیته کمک به توسعه در سال ۲۰۱۶، کشور افغانستان بوده است؛ کشوری که در این سال به لحاظ دریافت کمکهای مالی از بریتانیا، از سوریه و پاکستان پیشی گرفته است؛ موضوعی که نشانگر توجه بیش‌ازپیش بریتانیا به این کشور است. کمکهای این کمیته در زمینه‌های مختلفی صورت می‌گیرد. به‌عنوان نمونه در زمینه کمک به توسعه دولت و جامعه شهری، مجدداً افغانستان رتبه اول در دریافت کمکهای مالی از بریتانیا را دارد. در سال ۲۰۱۵ نیز ازلحاظ کمکهای مالی کلی بریتانیا به کشورهای جهان، افغانستان رتبه سوم را پس از پاکستان و اتیوپی کسب کرد.
بزرگ‌ترین منبع مالی بلندمدت حال حاضر که از سوی بریتانیا برای افغانستان تعیین شده است؛ صندوق بازسازی افغانستان[۲] نام دارد. پی‌ریزی این پروژه به سال ۲۰۰۲ و یک سال پس از اشغال افغانستان توسط نیروهای خارجی برمی‌گردد. انگلستان مبلغی معادل ۶۷۸ میلیون پوند را به این بودجه اختصاص داده و تاکنون چیزی معادل ۳۶۹ میلیون پوند (۵۴%) از این بودجه مصرف شده است. این پروژه از سال ۲۰۱۴ آغازشده و تا سال ۲۰۲۱ ادامه خواهد داشت. قبلاً مقدر شده بود که این برنامه تا سال ۲۰۱۹ به اتمام برسد، سپس با افزایش منابع تخصیص داده‌شده به مبلغ ۲۰۵ میلیون دلار، زمان اتمام پروژه تا سال ۲۰۲۱ تمدید شد. سازمان تأمین‌کننده این بودجه در بریتانیا، دپارتمان توسعه بین‌المللی است که مسئولیت سرمایه‌گذاری و اجرای این پروژه را برعهده دارد.
این بودجه برای زمینه‌های متعددی ازجمله سیاست‌گذاری بخش عمومی، مدیریت اجرایی و توسعه شهری و روستایی در نظر گرفته شده است. در درون این پروژه، اموراتی همچون نظارت و ارزیابی و تحلیل و بررسی، منابعی بیش از یک و نیم میلیون پوند را به خود اختصاص داده‌اند.
جدول زیر خلاصه‌ای از میزان مخارج این پروژه را در سال‌های مختلف نشان می‌دهد. (کل بودجه تخصیص‌یافته ۶۷۸٫۰۰۰٫۰۰۰ پوند است)
تاکنون بریتانیا بیش از ۴۴ پروژه و برنامه کمک مالی در قبال افغانستان اجرا کرده یا در حال پیاده‌سازی است. در میان این برنامه‌ها، ازلحاظ منابع تخصیص‌یافته در سال ۱۹/۲۰۱۸، “صندوق بازسازی افغانستان ” با ۱۰۰ میلیون پوند در رده اول، “حمایت بشردوستانه چندساله در افغانستان “[۳] با ۲۰ میلیون پوند در رده دوم و “حمایت دوجانبه از آموزش‌وپرورش در افغانستان ” با ۱۳ میلیون پوند در رده سوم قرار دارد.
نمودار زیر میزان کل بودجه اختصاص‌یافته برای افغانستان پس از سال ۲۰۱۶ را نشان می‌دهد
این کمکهای مالی عمدتاً در بخش دولتی و جامعه شهری، کشاورزی، آموزش‌وپرورش و تسکین فجایع می‌باشد.
سهم هریک از زمینه‌های پروژههای سال ۱۹/۲۰۱۸ را نیز در نمودار زیر می‌توان مشاهده نمود.
به‌طورکلی، طبق اعلام دپارتمان توسعه بین‌المللی بریتانیا، این کشور درصدد ساخت یک افغانستان باثبات است که در درازمدت، وابستگی کمتری به کمکهای خارجی داشته باشد.این کشور با حمایت از مردم افغان در زمینه آموزش، بهداشت، ایجاد اشتغال، گسترش توسعه اقتصادی و مبارزه با فساد در جهت کمک به بازسازی این کشور تلاش می‌کند. به همین منظور هم بریتانیا بسته به شرایط امنیتی و عملکرد دولت افغانستان، بودجه‌ای معادل ۷۵۰ میلیون دلار را برای سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ به افغانستان اختصاص داده است.
تحولات حضور نیروهای انگلیسی در افغانستان پس از سال ۲۰۱۴
طبق اظهارات رهیران دولت بریتانیا، علیرغم اعلام خروج نیروهای خارجی از افغانستان، بریتانیا همچنان حضور اندک و نامحسوسی را در این کشور حفظ نمود. دولت بریتانیا دستاورد اقدامات و استقرار خود در افغانستان را کاهش تهدیدات تروریستی در منطقه و آموزش نیروهای افغانی بیان می‌دارد. به دلیل شرایط موجود، تعداد نیروهای انگلیسی و متعاقباً تعداد عملیات‌های نظامی کاهش یافته است و در حال حاضر حدود ۱۰۰۰ سرباز انگلیسی در افغانستان مستقر هستند.
شکل ۱٫ نموداری که کاهش نیروهای آیساف و افزایش نیروهای امنیت ملی افغانستان از سال ۲۰۱۱ را نشان می‌دهد.
از زمان کاهش نیروها در افغانستان، نیروهای انگلیسی در حال حاضر در کابل مستقر هستند و رهبری “سازمان نیروهای امنیتی کابل ” را برعهده دارند. این کشور همچنین، با بکار گرفتن مربیانی حرفه‌ای، مشغول آموزش و مشاوره دهی به افسران ارتش ملی افغانستان و سربازان پیاده‌نظام نیز می‌باشد. بنا به اظهارات دولت، برنامه‌ریزی برای افزایش اندازه و توانایی ارتش ملی افغانستان (ANA) در اولویت دستور کار بریتانیا قرار دارد؛ اما به‌هرحال باوجود فعال بودن طالبان در افغانستان، آینده این کشور همچنان در ابهام به سر می‌برد.
اهداف آتی بریتانیا در افغانستان
هدف انگلیس در قبال افغانستان بر پایه‌ی جلوگیری از نفوذ و حملهی القاعده و دیگر افراط‌گرایان نیز بنانهاده شده است. سیاست انگلستان در باب افغانستان معطوف به سه هدف اصلی است:
- کمکهای اقتصادی به این کشور و تلاش ایجاد جوی پایدار و ایمن در افغانستان؛
- ایجاد یک مجموعه سیاسی منتخب توسط مردم؛
- تلاش برای همکاری سیاسی و امنیتی به‌منظور برقراری یک جو منطقهای پایدار در افغانستان؛
فعالیت‌های اقتصادی بریتانیا در قبال افغانستان پس از خروج نیروها:
انگلستان با همکاری دولت افغانستان در حال تلاش برای بهبود سیاست‌ها، مقررات و خدمات اقتصادی این کشور می‌باشد. اهدافی همچون افزایش پاسخگویی، اصلاحات مالی در بخش دولتی و تأسیس نهادهای مبارزه با فساد، از دیگر اهداف اقتصادی بریتانیا در قبال افغانستان به شمار می‌روند. بریتانیا همچنین در مشارکت با بخش خصوصی افغانستان، در جهت کمک به توسعه بازار و ارائه راه‌حل‌های مناسب برای سرمایه‌گذاری در افغانستان فعالیت می‌کند.
جایگاه بریتانیا پشت میز مذاکره با طالبان
با توجه به عدم استقبال طالبان از هرگونه مذاکره با بریتانیا، نقش این کشور در تحولات پیشرو تا حد زیادی مجهول مانده که البته با توجه به پیشینه حضور بریتانیا در افغانستان، پس از ۱۱ سپتامبر؛ مستلزم بررسی بیشتر می‌باشد. آمار و ارقام نشان می‌دهد که بریتانیا دومین تأمین‌کننده کمکهای بشردوستانه به افغانستان است و بعید به نظر میآید کشوری که تا این حد خود را در مسئلهای دخیل می‌کند؛ از روند مذاکراتی که تعیین‌کننده آینده سیاسی-اجتماعی افغانستان است، غافل بماند. دشواری مذاکره با طالبان، ریشه گرفتن داعش در افغانستان و خطر بازگشت القاعده ازجمله مواردی هستند که بسته به تحولات روز، به اسم دفاع از امنیت جمعی اروپا و البته جامعه بین‌الملل، بریتانیا را در افغانستان ماندگار می‌کند.
به گفته مارک فیلد معاون آسیاپاسیفیک وزارت خارجه بریتانیا، طالبان تنها دغدغه امنیتی افغانستان نیست و داعش هم که عمدتاً در ولایت ننگرهار مستقر است، شبکه‌ای جهانی است و میتواند از فراسوی مرزهای افغانستان کمک بگیرد. این نظریه از سوی جرمی هانت وزیر خارجه بریتانیا نیز تائید می‌شود. وی درجایی مدعی شد: داعش محو نشده و نیاز به خشکاندن ریشههای پیدایش آن همچنان برقرار است. بریتانیا نیز با ارزیابی ارائه‌شده در گزارش دبیرکل سازمان ملل متحد مبنی بر اینکه داعش در واکنش به از دست رفتن قلمرو خود در عراق و سوریه به شبکه تروریستی مخفی تبدیل‌شده است که شاخه‌های آن تا افغانستان، لیبی و یمن کشیده می‌شود؛ موافق است.
فیلد می‌گوید: «بریتانیا در همراهی با آمریکا بر این باور است که تداوم حضور در افغانستان باید با توجه به شرایط باشد و به جدول زمانی خاصی محدود نشود. همچنین، بر این باور هستم که شراکت‌های منطقهای برای حصول صلح و امنیت پایدار ضروری است.
در اواخر ماه می ۲۰۱۸ (ماه پنجم میلادی) نیز «گاوین ویلیامسون» وزیر دفاع بریتانیا مدعی شد که برخی کشورها، دلایل بدخواهانهای برای مداخله در افغانستان دارند و به همین دلیل مهم است که پیشبرد (انرژی دادن به) فرایند صلح از سوی بریتانیا انجام بگیرد. این نخستین بار بود که از زمان تهاجم به افغانستان در سال ۲۰۰۱ میلادی، یکی از وزرای دفاع بریتانیا از لزوم مذاکره با طالبان سخن میگفت. این اظهارت یک هفته بعد از اعلام تصمیم بریتانیا مبنی بر اعزام ۴۵۰ نیروی نظامی تازه‌نفس به خاک افغانستان ایراد شد.
در ششمین ماه از سال میلادی ۲۰۱۸ (ژوئن)، مارک فیلد بار دیگر در تائید این اظهارت می‌گوید: طالبان از توانایی نظامی برای اینکه جنگ را به نفع خود تمام کند برخوردار نیست و به همین دلیل، راه‌حل سیاسی تنها مسیر دستیابی به صلح پایدار تلقی می‌شود. ما از طریق نماینده ویژه بریتانیا در امور افغانستان و پاکستان در جلساتی مشارکت داشته‌ایم. هرگونه روند صلح مسلماً زمان‌بَر خواهد بود و جالب آنکه شماری از کشورهای آسیای مرکزی شامل قزاقستان، تاجیکستان و ازبکستان مشتاق ایفای نقشی مهم در توسعه اقتصادی افغانستان هستند. بدون توسعه اقتصادی پیشرفتی که مدنظر ما است، حاصل نخواهد شد.
گفتنی است در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۸ نیز «ریچارد کریپویل» معاون سابق نیروهای مأموریت «حمایت قاطع» ناتو در افغانستان با «دلشاد احداف» معاون وزیر امور خارجه ازبکستان دیدار و اوضاع افغانستان را بررسی کردند. یک هفته پیش از آن نیز یک هیئت از ازبکستان در سفر به لندن، درباره پروژههای مشترک فرهنگی، آموزشی و زیرساختی در افغانستان، بحث و تبادل‌نظر کرد.
«مارک لنکستر» معاون وزارت دفاع بریتانیا دراین‌باره می‌گوید: پیام ما همواره روشن بوده است و بریتانیا کماکان به پیگیری رویکرد شرایط محور خود که بر مبنای آن توسعه نیروی امنیتی خودکفا و بومی در اولویت قرار دارد، ادامه می‌دهد. این اقدامات به‌موازات تلاشهای آمریکا انجام‌شده و حاکی از تقسیم‌کار ۲ کشور در راستای به نتیجه رساندن مذاکرات صلح است.
روزشمار وقایع
۶ فوریه ۲۰۱۸: سفر «گرث بِیلی» نماینده ویژه بریتانیا در امور افغانستان و پاکستان به اسلامآباد و طرح موضوع صلح
۱۸ می: تصمیم بریتانیا مبنی بر اعزام ۴۵۰ نیروی بریتانیایی به افغانستان
۲۰ می: انکار طالبان درباره هرگونه تماس با بریتانیا و هشدار به این کشور درباره اعزام نیرو به افغانستان
۲۲ می اذعان «گاوین ویلیامسون» وزیر دفاع بریتانیا به لزوم مذاکره با طالبان
۱۱ سپتامبر: دیدار «صلاح‌الدین ربانی» وزیر خارجه افغانستان با گرث بِیلی نماینده ویژه بریتانیا در امور افغانستان و پاکستان
۱۷ سپتامبر، برگزاری نخستین کنفرانس اقتصادی بریتانیا- افغانستان در لندن
۱۹ سپتامبر، انتصاب بریتانیا به ریاست مشترک هیئت هماهنگی پلیس بین‌الملل افغانستان (IPCB) که اصلی‌ترین هیئت هماهنگی کمکهای فنی ارائه‌شده به وزارت کشور افغانستان است.
۶ نوامبر، سفر گرث بیلی به ازبکستان در راستای ترغیب این کشور به سرمایه‌گذاری در افغانستان
۵ دسامبر، «نیکلاس کی» سفیر بریتانیا در افغانستان به‌عنوان نماینده ارشد غیرنظامی ناتو تعیین شد. وی رهبری سیاسی ناتو در افغانستان را نمایندگی خواهد کرد.
۱۲ دسامبر، دیدار «ریچارد کریپویل» معاون سابق نیروهای مأموریت «حمایت قاطع» ناتو در افغانستان با «دلشاد احداف» معاون وزیر امور خارجه ازبکستان و رایزنی پیرامون سرمایه‌گذاری در افغانستان
۱ فوریه ۲۰۱۹، برگزاری کنفرانس تماس افغانستان در لندن با حضور نمایندگان ۴۰ کشور
۱ فوریه ۲۰۱۹، دیدار زلمی خلیل زاد نماینده آمریکا در امور افغانستان با «مارک سدویل» مشاور امنیت ملی بریتانیا
۵ فوریه ۲۰۱۹، اعلام آمادگی ازبکستان برای میزبانی از مذاکرات صلح افغانستان
این جدول نشان می‌دهد که حدود ۹ ماه قبل از آنکه «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا، زلمی خلیلزاد را به‌عنوان نماینده ویژه این کشور در امور افغانستان و پاکستان منصوب کند؛ بریتانیا در حال آمادهسازی میز مذاکره بوده است؛ به‌طوری‌که در به‌این‌ترتیب، بریتانیا و آمریکا کار را این‌گونه بین خود تقسیم کردهاند که یکی روی صحنه و دیگری در پشت‌صحنه، روند مذاکره را پیش ببرد حال‌آنکه از آغاز دومین ماه میلادی سال جاری (فوریه ۲۰۱۹)، با برگزاری کنفرانس تماس در لندن، نقش‌ها بیش‌ازپیش به هم نزدیک شده و احتمال می‌رود بریتانیا نیز تا حدی از سایه خارج شود.
جمع‌بندی
بریتانیا حضور خود در افغانستان را شرایط محور اعلام کرده تا آنجا که حتی بعد از مطرح‌شدن احتمال خروج نیروهای آمریکایی، همچنان بر این ادعا تأکید می‌کند. بااینحال لندن نیز همچون واشنگتن آرزومند پایانی آبرومندانه برای جنگی ۱۸ ساله است که توان نیروهای بریتانیایی و آمریکایی را فرسوده است و به همین دلیل مذاکره را تنها راه برون‌رفت از بحران فعلی می‌داند؛ حتی اگر سرنوشت آن نامعلوم باشد. در مذاکرات صلح پیشرو، با توجه به امتناع طالبان از مذاکره با بریتانیا، این کشور به‌جای آنکه خود را درگیر چانهزنی با طالبها کند؛ عهدهدار تدارک شرایط مذاکره شده و نخستین گام را نیز با هموار کردن راه ارتباطی کابل-اسلامآباد آغاز کرده است. در‌این‌میان دور کردن کابل از تهران آن‌هم به مدد نشان دادن چشماندازی که دوستی با دیگر همسایگان افغانستان ایجاد خواهد کرد؛ از دیگر راهکارهای لندن برای پیشبرد مذاکره است.
ازآنجایی‌که خاورمیانه و آسیای شرقی از اهمیت قابل‌توجهی برای انگلستان برخوردار است، افغانستان به‌عنوان پلی که در میان این دو منطقه قرار دارد، از اولویت‌های مهم دولت بریتانیا در امور خارجی به شمار می‌رود. ازاین‌رو این کشور امنیت ملی خود را به وضعیت موجود در افغانستان گره‌خورده دانسته و معتقد است هرگونه افراط‌گرایی خشونت‌آمیز در این کشور، تهدیدی برای منافع انگلیس و ثبات منطقهای به شمار می‌رود و برای مهار این بی‌ثباتی و افراط‌گرایی، این کشور سعی در نفوذ و حفظ حضور فیزیکی خود در افغانستان دارد.
همان‌طور که توضیح داده شد سیاست انگلستان در افغانستان معطوف به سه هدف اصلی است؛ اولین هدف این سیاست ایجاد جوی پایدار و ایمن در افغانستان است؛ چراکه این کشور معتقد است حصول امنیت ملی افغانستان به معنای تأمین امنیت ملی بریتانیاست. انگلستان در خصوص نقش فعلی خود در افغانستان، مصرانه بر سر موضوع امنیت ملی خود ایستادگی می‌کند.
دومین هدف این سیاست، ایجاد یک مجموعه سیاسی منتخب توسط مردم است. دولت بریتانیا آینده روشن افغانستان را در محول کردن امور به خود افغان‌ها می‌داند. این دولت معتقد است که کمک به افغان‌ها در به دست گرفتن کنترل مستقل امنیت ملیشان باعث حل مشکلات موجود خواهد شد. فرآیند “انتقال وظیفه تأمین امنیت ” به نیروهای افغان شامل آموزش، مشاوره و کمک‌رسانی به این نیروها می‌شود و این نقطه عطف مهمی برای افغانستان و مردم آن به شمار می‌رود. سومین هدف اصلی انگلیس در افغانستان، تلاش برای همکاری سیاسی و امنیتی به‌منظور برقراری یک جو منطقهای پایدار در این کشور است. بنا به آنچه گفته شد، پایداری و ثبات در افغانستان از اهمیت قابل‌توجهی برای انگلستان برخوردار است.
دولت بریتانیا و همتایان بین‌المللی آن، منابع قابل‌توجهی را برای بازسازی و ایجاد ثبات در افغانستان اختصاص داده‌اند. دولت بریتانیا در زمان خروج نیروهای نظامی خود از افغانستان در سال ۲۰۱۴، درمجموع، ۴۵۴ نفر از پرسنل خود را ازدست‌داده بود. البته خروج نیروها به معنای ترک کامل این کشور نبود و بریتانیا علیرغم انتقادهای موجود، حضور نسبی خود در این کشور را حفظ کرده است. از زمان کاهش نیروها در افغانستان، نیروهای انگلیسی در حال حاضر در کابل مستقر هستند و رهبری “سازمان نیروهای امنیتی کابل ” را برعهده دارند.
علاوه بر فعالیت‌های نظامی، انگلستان حامی طیف گسترده‌ای از پروژههای مربوط به بهبود آموزش، مراقبتهای بهداشتی، رشد اقتصادی و غیره نیز در افغانستان بوده است. این کشور دستاورد اقدامات و استقرار خود در افغانستان را کاهش تهدیدات تروریستی در منطقه و آموزش نیروهای افغانی می‌خواند، اما همچنان شاهد وضعیت تأسف‌بار و کشمکش‌های فراوان این کشور با حضور طالبان هستیم.
دپارتمان اروپا/۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۸
[۱] Department for International Development
[۲] The Afghanistan Reconstruction Trust Fund (ARTF)
[۳] Multi-Year Humanitarian Support to Afghanistan
