اندیشکده «رند» در گزارشی تحلیلی با عنوان «سیاست آمریکا و مسیر جنگ روسیه و اوکراین»[1] به بررسی و تجزیه و تحلیل عواملی پرداخته است که از منظر منافع آمریکا سناریوهای آتی این منازعه را تعریف می‌کنند با این پیش‌فرض که منافع اوکراین که برای سرزمین و حاکمیت خود می‌جنگند، لزوماً هم‌معنی با منافع دولت آمریکا که باید تعهدات خود نسبت به شهروندان آمریکایی را تأمین کند، نیست. اندیشکده رند پنج عامل مهم تعریف‌گر سناریوهای جنگ اوکراین را از منظر تأمین منافع آمریکا بررسی می‌کند که عبارتند از:
- امکان استفاده روسیه از سلاح هسته‌ای
- احتمال درگیری روسیه و ناتو
- کنترل سرزمینی
- طول جنگ
- توقف جنگ
- امکان استفاده روسیه از سلاح هسته‌ای در جنگ اوکراین
دلایل مختلفی وجود دارد که می‌تواند استفاده از گزینه هسته‌ای را برای روسیه به یک گزینه مطلوب مبدل سازد. نخست، روسیه هزینه گزافی در اوکراین از سال 2014 پرداخت کرده است و از این منظر، موضوع اوکراین را یک مولفه مرتبط با بقا برای خود می‌بیند. دوم، همچنین نیروی نظامی متعارف روسیه در اوکراین در طول این مدت ضربه مهلکی خورده و به شدت آسیب دیده است. سوم، روسیه قابلیت‌های مختلفی مثل توپخانه، موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد و نیز کروز برای استفاده از سلاح‌های هسته‌ای تاکتیکی دارد. بنا به این دلایل باید گفت که بکار گرفتن سلاح هسته‌ای از سوی روسیه محتمل است امّا نمی‌توان دقیقاً چگونگی و زمان آن را مشخص کرد. آمریکا و ناتو مشخصاً به روسیه هشدار داده‌اند که در صورت انجام این کار، با پاسخ فیزیکی و عواقب فاجعه‌بار روبرو خواهد شد. به طور مشخص می‌توان گفت که استفاده روسیه از سلاح هسته‌ای، می‌تواند به درگیری هسته‌ای مستقیم روسیه و آمریکا منجر شود. بنابراین، سیاست بایدن باید جلوگیری از استفاده روسیه از سلاح هسته‌ای در اوکراین باشد.
- احتمال درگیری روسیه و ناتو
اولویت نخست لیست منافع و اهداف راهبردی آمریکا که از سوی رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا به بایدن در اکتبر 2021 یعنی قبل از شروع جنگ اوکراین ارائه شد، این بود که بین ناتو و آمریکا با روسیه درگیری رخ ندهد و اولویت دوم هم این بود که جنگ در جغرافیای اوکراین محدود بماند. امّا در حال حاضر جنگ می‌تواند به شش متحد ناتو در مرزهای خاکی و آبی حوزه نبرد گسترش پیدا کند. روسیه ممکن است که به چهار دلیل مجازات اعضای ناتو به دلیل حمایت از اوکراین، حمله پیش‌دستانه به ناتو به دلیل احتمال دخالت این اتحاد در اوکراین، احتمال انتقال تسلیحات به اوکراین با قابلیت شکست روسیه و پاسخ به ناتو به خاطر حمایت از ناآرامی داخلی در روسیه، به اعضای ناتو حمله کند. لکن، این امر در حال حاضر قریب‌الوقوع نیست چراکه می‌تواند به پاسخ قدرتمند ناتو به روسیه بیانجامد. هر چقدر منازعه اوکراین به پایان نزدیک شود، امکان درگیری روسیه و ناتو افزایش می‌یابد. با وجود این، حفظ سطح درگیری میان روسیه و آمریکا پایین‌تر از درگیری هسته‌ای به شدت دشوار است چون روسیه از لحاظ قدرت نظامی متعارف تضعیف شده است.
- کنترل سرزمینی
رویکرد دولت زلنسکی در بازپس‌گیری سرزمین‌های تحت کنترل روسیه از طریق زور نظامی به نفع منافع آمریکاست چراکه می‌خواهد نشان دهد که تهاجم به شکست می‌انجامد و هنجار تمامیت ارضی در حقوق بین‌الملل باید محترم شمرده شود. به همین دلیل آمریکا باید تصرفات روسیه را غیرمشروع و غیرقانونی معرفی و هزینه‌های بالایی به روسیه تحمیل نماید. اوکراین هرچه بیشتر از سرزمین‌های خود را بازپس بگیرد، بیشتر به نفع اقتصاد آن و جذب کمک‌های انسانی از ناحیه آمریکاست. ماه‌ها و شاید سال‌ها طول بکشد که اوکراین سرزمین‌های خود را بازپس بگیرد و این امر هزینه‌های بالایی برای آمریکا در پی خواهد داشت و ریسک‌های بالایی به وجود خواهد آمد از جمله درگیری هسته‌ای.
- طول جنگ
برخی در آمریکا از طولانی شدن جنگ در اوکراین حمایت می‌کنند که علاوه بر تقویت احتمال پیروزی اوکراین، باعث می‌شود توجه روس‌ها از خطرآفرینی برای دیگران منحرف و ارتش و اقتصاد روسیه بیشتر تضعیف شود. بایستی گفت که اقتصاد و ارتش روسیه اکنون نیز بسیار آسیب دیده و سال‌ها طول می‌کشد خود را بازبیابد. جنگ طولانی باعث می‌شود که دولت‌های اروپایی برای کاهش وابستگی به انرژی به روسیه فشار بیشتری تجربه کنند و بار هزینه های دفاعی آمریکا در اروپا در بلندمدت کاهش یابد. امّا طولانی شدن جنگ تلفات و آوارگی بیشتر اوکراینی‌ها را در پی‌دارد و ممکن است روس‌ها دوباره مواضع از دست رفته را بگیرند و با تحکیم خطوط دفاعی، حملات جدیدی را تدارک ببینند. همچنین شدت حمایت نظامی از اوکراین هم نمی‌تواند در سطح فعلی ادامه یابد و آمریکا و اروپا باید برای سر پا نگه داشتن اقتصاد اوکراین چندین برابر هزینه کنند. برآیندهای منفی اقتصادی جهانی این منازعه از جمله در غذا و انرژی نیز مزید بر چالش‌های مذکور است. علاوه براین، طولانی شدن جنگ باعث تحدید منابع آمریکا در رقابت بلندمدت با چین می‌شود. در نتیجه، طولانی شدن جنگ و تشدید تنش‌ها در راستای منافع آمریکا نیست.
- توقف جنگ
در این مؤلفه، سه نوع توقف جنگ می‌تواند مد نظر باشد: پیروزی کامل، صلح موقت و مصالحه سیاسی. اساساً اشکالی از توقف در اینجا مد نظر است که به جنگ پایان دهد و لذا شامل سناریوهای دیگر مثل آتش‌بس نمی‌شود.
- پیروزی کامل: پیروزی کامل برای روسیه یعنی کنار زدن زلنسکی و ایجاد یک نظام مطلوب مسکو و برای اوکراین یعنی بازپس‌گیری همه سرزمین‌های تحت کنترل روسیه از جمله کریمه، که هر دو در شرایط فعلی غیرممکن است. حتی شواهد و تحقیقات نشان می‌دهد که کنار زدن پوتین در روسیه نیز تضمینی برای تغییر معادلات جنگ اوکراین و عقب‌نشینی روسیه نیست و حتی تضمینی بر کاهش رقابت روسیه و آمریکا هم نیست.
- صلح موقت: در صلح موقت، درگیری متوقف می‌شود و بدون پرداختن به ریشه‌های جنگ، سازوکارهایی برای جلوگیری از شروع مجدد درگیری ایجاد می‌گردد. با توجه به ریشه و گستره درگیری روسیه و اوکراین و عدم امکان عقب‌نشینی کامل طرفین، شاید درگیری‌های نظامی متوقف شود، امّا پس از آن درگیری اقتصادی و سیاسی در مرزهای دو طرف از سر گرفته خواهد شد.
- مصالحه سیاسی: در قالب یک مصالحه سیاسی، آتش‌بس می‌شود و برای پایان دادن به ریشه‌های مناقشه، یک راه حل در چارچوب یک بسته عملیاتی مد نظر قرار می‌گیرد که از بازسازی تا تجارت دوجانبه و آزادی رفت و آمد را دربرمی‌گیرد. حتماً لازم نیست که در این گزینه، همه مسائل مدنظر قرار گیرد و حل شود.
توصیه های «رند» درباره الزامات راهبرد آمریکا در قبال جنگ اوکراین
برای آمریکا احتمال استفاه روسیه از سلاح هسته‌ای و درگیری روسیه با ناتو مهم‌ترین مولفه‌هایی هستند که باید در اولویت باشند. طول جنگ اولویت سوم آمریکا باید باشد. هر چه طول جنگ بیشتر شود، ریسک تشدید تنش‌ها و نیز هزینه‌ها بالاتر می‌رود. تصرف سرزمین‌های بیشتر از سوی اوکراین، چهارمین اولویت آمریکا باید قرار گیرد تا از این طریق، هنجارهای حقوق بین‌الملل تقویت شود و وابستگی اوکراین به آمریکا و متحدین آن پایین بیاید. رسیدن به راه حل سیاسی در شرایط فعلی ضعیف است امّا می‌توان به صلح موقت فکر کرد. با توجه به علل چندگانه روسیه در جنگ با اوکراین، منافع آمریکا در این است که مصالحه سیاسی را در اوکراین دنبال کند و مجموعه‌ای از مسائل را به عنوان ریشه این جنگ در نسبت با روسیه مد نظر قرار دهد. این امر مقدمه‌ای برای رسیدگی به سایر مسائل منطقه‌ای و جلوگیری از بحران میان روسیه و ناتو خواهد بود.
روسیه و اوکراین مشکل آینده‌نگری دارند؛ اوکراین تصور می‌کند که کمک‌های غرب ادامه خواهد داشت و باعث خواهد شد که پیروز از این جنگ بیرون بیاید و روسیه نیز فکر می‌کند که دیر یا زود غرب کمک‌های خود را به اوکراین متوقف خواهد کرد. این خوش‌بینی طرفین، بر اساس یک روند و سیر تاریخی، همواره باعث می‌شود که سخت بتوان به جنگ‌ها پایان داد. سوی دیگر این امر، بدبینی طرفین نسبت به پایداری یک توافق صلح در بلندمدت و تجدیدنظر طرف مقابل است.
اندیشکده رند توصیه می‌کند که آمریکا یک تصویر روشن از پایداری حمایتهای نظامی از اوکراین ارائه دهد تا خوش‌بینی‌های روسیه در مورد تضعیف حمایت از اوکراین تبدیل به بدبینی نسبت به آینده جنگ شود. از سوی دیگر، آمریکا می‌تواند ارائه این کمک‌ها به اوکراین را منوط به تعهد کی‌یف برای ورود به مذاکرات صلح نماید تا تصور نکند که حمایتهای غرب بدون قیدوشرط ادامه خواهد داشت. آمریکا برای رفع نگرانی اوکراین از باب پایداری صلح هم می‌تواند با ارائه کمک‌ها در دوران پساجنگ، اوکراین را مطمئن سازد که نسبت به آن تعهدات امنیتی مثل دفاع مستقیم از اوکراین در صورت حمله مجدد روسیه خواهد داشت. در مقابل آمریکا باید بی‌طرفی اوکراین در مقابل همه قدرت‌ها را به پیش ببرد.
[1] https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/perspectives/PEA2500/PEA2510-1/RAND_PEA2510-1.pdf
