طرح دونالد ترامپ برای مالکیت بلند مدت آمریکا بر غزه که برای اولین‌بار در جریان سفر نخست وزیر اسرائیل به واشنگتن مطرح شد، با واکنش‌های متعددی در سطح رسمی و میان اندیشکده‌های آمریکا مواجه شده است. این طرح نه فقط برای فلسطینیان و مردم غزه بلکه برای اسرائیل و شریکان عرب آمریکا نیز غافلگیرکننده بود. در حالیکه تیم نتانیاهو انتظار داشت با فشار فزاینده ترامپ برای پیشبرد مرحله دوم مذاکرات آتش‌بس مواجه شود، رئیس جمهور آمریکا طرحی را ارائه کرد که به زعم برخی تحلیلگران حتی راه نجاتی سیاسی برای نتانیاهو در مواجهه با متحدان راستگرای افراطی خود در کابینه خواهد بود.[۱] سوالات مختلفی درباره ماهیت و ابعاد طرح، چرایی ارائه آن در حال حاضر، پیامدها و چشم‌انداز آن وجود دارد. در گزارش حاضر تلاش می‌شود تا با استناد به واکنش‌های رسمی اولیه و تحلیل‌های اندیکشده‌ای آمریکا به سوالات مذکور پاسخ داده شود.
- پیشینه طرح ترامپ برای کنترل آمریکا بر غزه
طرح پیشنهادی دونالد ترامپ درباره غزه یک گام مهم دیگر توسط رئیس جمهور آمریکا برای نابودی ایده دو دولت است. دولت‌های دموکرات و جمهوری‌خواه همواره بر ایده دو دولت به عنوان راهی برای پایان دادن به منازعه فلسطین و اسرائیل تاکید کردند. یکی از ارکان اصلی این طرح، تشکیل دولت مستقل فلسطین در کنار دولت اسرائیل است. اکنون ترامپ با تاکید بر مالکیت آمریکا بر غزه و اخراج پایدار فلسطینیان از این باریکه عملاً طرح دو دولت را نابود می‌کند چون بخشی از اراضی دولت آینده فلسطین به تملک واشنگتن درمی‌آید. شایان ذکر است که ترامپ هنوز موضع رسمی خود در رابطه با انضمام کرانه باختری به اسرائیل را اعلام نکرده است؛ موافقت با این سیاست هم میخ آخر بر تابوت تشکیل دولت فلسطین است.
اغلب منابع آمریکایی ادعا می‌کنند طرح ترامپ درباره غزه پیشنهادی با جزئیاتِ دقیق نیست که از پیش مورد بحث و بررسی مقامات ارشد کابینه قرار گرفته باشد. حتی مقامات ارشد کاخ سفید و دولت هم از ارائه طرح ترامپ برای غزه با تاکید بر مالکیت بلند مدت بر این باریکه شگفت‌زده شدند. حتی «نیویورک تایمز» به نقل از منابع آگاه نوشت که پیش از طرح رسمی این ایده توسط رئیس جمهور، هیچ جلسه‌ای با وزارت خارجه یا پنتاگون برای بررسی این طرح برگزار نشده بود. این در حالی است که معمولاً وقتی یک پیشنهاد سیاسی جدی مطرح باشد، جلساتی با مقامات ارشد برای بررسی طرح برگزار می‌شود اما این روند درباره طرح غزه انجام نشد. حتی وقتی این طرح مطرح شد، پنتاگون یک ارزیابی مشخص درباره این نداشت که چه تعداد نیروی نظامی باید در باریکه غزه مستقر بشود.[۲] بنابراین این سوال مطرح می‌شود که طرح ترامپ درباره غزه از کجا نشات می‌گیرد؟ در حال حاضر با بررسی منابع آمریکایی، نام ۳ فرد اصلی در رابطه با این طرح به چشم می‌خورد: دونالد ترامپ، استیو ویتکاف، و جرد کوشنر.
اولین نفر شخص رئیس جمهور آمریکا است که به ادعای منابع آگاه، اصل طرح درباره غزه از تفکر وی نشات می‌گیرد. منتقدان ترامپ استدلال می‌کنند طرح غزه مجدداً یادآوری کرد که ترامپ ایده‌های خود را به عنوان سیاست‌های آمریکا طرح می‌کند. به ادعای این منتقدان، به جای اینکه این ایده‌ها در جریان بحث و ارزیابی‌های کارشناسانه امنیت ملی مورد بحث قرار بگیرد و سپس برای تصمیم‌گیری نهایی به کاخ سفید منتقل شود، راساً توسط رئیس جمهور (بدون ارزیابی‌های کارشناسانه) ارائه می‌شود. منتقدان این روند را خطرناک تلقی می‌کنند.[۳] ترامپ به عنوان یک تاجر تلاش می‌کند تا بگوید به غزه به عنوان یک پروژه بزرگ املاک و مستغلات نگاه می‌کند. هرچند تاثیر آشکار و پنهان دو فرد دیگر بر ایده ترامپ قابل رصد و ارزیابی است.
نفر اول استیو ویتکاف (فرستاده ویژه رئیس جمهور در امور غرب آسیا) است که اخیراً از سفر منطقه‌ای خود به واشنگتن بازگشت. ویتکاف اولین مقام آمریکایی است که در دو دهه گذشته به غزه سفر کرد و با بازگشت از این باریکه تاثیر قابل ملاحظه‌ای بر ایده ترامپ گذاشت. ویتکاف با مشاهده حجم ویرانی در غزه به این نتیجه رسید که بازسازی حدود ۱۰ تا ۱۵ سال زمان می‌برد و مهم‌تر آنکه با حضور غیر نظامیان امکان‌پذیر نیست.[۴] به گفته منابع آگاه، سفر ویتکاف نقطه عطفی برای ترامپ بود. هرچند اغلب منابع به تاثیر ویتکاف به روشنی اشاره کردند، درباره نقش احتمالی جرد کوشنر (داماد ترامپ و مشاور ارشد وی در امور غرب آسیا در دولت اول) کمتر پرداخته می‌شود. کوشنر پیش‌تر به صورت رسمی اعلام کرد که نقشی در دولت دوم ترامپ نخواهد داشت اما شواهدی دال بر تداوم تاثیرگذاری فکری و سیاسی وی بر رئیس جمهور وجود دارد. اولاً این کوشنر بود که در سال ۲۰۲۴ تصریح کرد املاک ساحلی غزه بسیار ارزشمند است.[۵] ثانیاً همچنان اخبار غیر رسمی از دیدار مقامات ارشد اسرائیل با کوشنر در جریان سفر آنان به واشنگتن مطرح است. از جمله گفته می‌شود که نتانیاهو در سفر اخیر خود به واشنگتن با کوشنر هم دیدار و درباره موضوعات مختلف (از جمله طرح غزه) گفت‌وگو کرده است.[۶]
البته آنچه مقامات آمریکایی در چارچوب پروژه املاک و مستغلات مطرح می‌کنند، به صورت تنگاتنگی با ایده‌های صهیونیسم افراطی درباره اخراج فلسطینیان پیوند دارد. چون بخش مهمی از این طرح به اخراج دائمی فلسینیان می‌پردازد. ایده اخراج فلسطینیان از سرزمین خود در تفکر بنیان‌گذار صهیونیسم ریشه دارد. اولین گام اساسی برای این هدف هم در سال ۱۹۴۸ یعنی در زمان تشکیل اسرائیل برداشته شد و نخستین موج اخراج اجباری فلسطینیان شکل گرفت. مئیر کاهان (خاخام ارتدکس و نماینده سابق کنست) از جمله دیگر چهره‌های صهیونیست حامی اخراج اعراب از اسرائیل، کرانه باختری و غزه بود. هرچند جریان اصلی سیاسی در اسرائیل در آن زمان با ایده کاهان مخالف بود اما این ایده در سال‌های اخیر با به قدرت رسیدن یهودیان راستگرای افراطی صهیونیسم در عرصه سیاسی قدرت بیشتری یافته است.
هرچند برای نتیجه‌گیری زود است اما احتمال می‌رود که کوشنر (یا همفکرانش که به ترامپ نزدیک هستند) به دلایل سیاسی و اقتصادی، ایده تملک و بازسازی غزه را در فکر ترامپ قرار دادند و توصیف‌های ویتکاف از وضعیت غزه، این ایده را در ذهن رئیس جمهور آمریکا تقویت کرد. به بیان دیگر، طرح ترامپ برای غزه توامان ریشه‌های اقتصادی و سیاسی دارد. مقامات ارشد دولت ترامپ مدعی هستند که رئیس جمهور آمریکا از گیر کردن در یک چرخه باطل درباره حل منازعه اسرائیل و فلسطین ناراضی است و به همین دلیل هم چنین طرحی را مطرح می‌کند.
- ماهیت ایده ترامپ؛ مالکیت بر غزه و جابه‌جایی اجباری-دائمی فسطینیان
طرح ترامپ برای غزه دو ستون اصلی دارد: (الف) تاکید بر کنترل آمریکا بر نوار غزه و (ب) کوچاندن فلسطینیان از غزه به سایر کشورها.[۷] هرچند هنوز یک طرح رسمی و با جزئیات دقیق درباره غزه توسط دولت ترامپ مطرح نشده است اما رئیس جمهور در گفت‌وگوهای خود با رسانه‌ها، ابعاد بیشتری از ایده خود را ارائه می‌کند.
۲-۱ تاکید ترامپ بر مالکیت دائم آمریکا بر نوار غزه
وقتی ترامپ در کنفرانس خبری با نتانیاهو ایده کنترل آمریکا بر غزه را مطرح کرد، این سوال مطرح شد که آیا آمریکا قرار است نیروهای نظامی خود را در باریکه غزه مستقر و منابع مالی لازم برای بازسازی را تامین کند؟ هرچند رئیس جمهور این گزاره که سربازان آمریکا در غزه مستقر خواهند شد را رد کرد و وزیر دفاع هم تصریح کرد که فعلاً طرحی برای استقرار نظامیان آمریکا در این باریکه وجود ندارد اما همچنان این موضوع در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. ترامپ در پستی در «سوشال تروث»، جزئیات بیشتری از ایده کنترل غزه را تبیین کرد: اسرائیل بعد از پایان جنگ، نوار غزه را به آمریکا تحویل می‌دهد. نیازی به هیچ سرباز آمریکایی نیست. فلسطینیان هم در جوامع امن‌تر و زیباتر با خانه‌های جدیدتر و مدرن‌تر مجدداً اسکان داده می‌شوند.[۸]پیتر هگست (وزیر دفاع آمریکا) در گفت‌وگو با «فاکس نیوز» تصریح کرد آمریکا با مرحله استقرار نظامیان در غزه فاصله زیادی دارد. به گفته هگست، استقرار نظامیان در غزه به دنبال گفت‌وگوهای مفصل وزارت دفاع با رئیس جمهور، وزیر خارجه و متحدان آمریکا انجام خواهد شد.[۹]
حتی برخی از تحلیلگران حامی ترامپ مثل جاناتان شانزر هم مخالف ایده بازسازی غزه توسط آمریکا هستند. شانز می‌گوید به عنوان مالیت‌دهنده آمریکایی علاقه‌ای ندارد این منابع مالی صرف بازسازی غزه بشود بلکه کشورهای منطقه (به ویژه کشورهایی مثل قطر و ترکیه به عنوان حامیان حماس) باید مسئولیت بازسازی را برعهده بگیرند. این طیف از تحلیل‌ها تاکید می‌کند که آمریکا به جای آن که مجری طرح باشد، باید نقش مدیریت‌کننده را ایفا کند.[۱۰] هرچند تاکید پایدار ترامپ بر عزم آمریکا برای «مالکیت» بر غزه، سوالات بسیاری را درباره آینده استقرار نظامیان آمریکا در غزه و تامین منابع مالی مورد نیاز مطرح می‌کند که باید به آن پاسخ داد.
۲-۲ تاکید ترامپ بر اخراج دائمی فلسطینیان از غزه
موضوع دوم این است که آیا جابه‌جایی فلسطینیان داوطلبانه خواهد بود یا خیر. هرچند بعد از طرح اولیه موضوع توسط رئیس جمهور آمریکا، مقامات دولت ترامپ و اسرائیل ادعا کردند که جابه‌جایی فلسطینیان از غزه داوطلبانه خواهد بود[۱۱] اما به تدریج روشن شد که عزم واشنگتن بر عدم اجازه بازگشت فلسطینیان به غزه است. در مصاحبه «فاکس نیوز»، این سوال از ترامپ به صراحت پرسیده شد که آیا فلسطینیان حق بازگشت به غزه را دارند؛ ترامپ نیز تصریح کرد «خیر چون قرار است که خانه‌های بسیار بهتری داشته باشند».[۱۲] بنابراین بخش دیگری از طرح ترامپ معطوف به این است که اقامتگاه‌هایی دائمی خارج از غزه برای فلسطینیان ایجاد کند. البته این بدین معنا است که کشورهای همسایه (با تاکید بر اردن و مصر) باید تعداد بیشتری از فلسطینیان را پذیرش کنند. رئیس جمهور آمریکا حتی یک گام فراتر رفت و مصر و اردن را تهدید کرد که اگر درخواست وی مبنی بر پذیرش دائمی فلسطینیان از غزه را رد کنند، کمک‌های اقتصادی و نظامی به این کشورها را قطع خواهد کرد. به اعتقاد برخی از تحلیلگران، این تهدید بدین معنا است که ترامپ قصد عقب‌نشینی از ایده خود درباره مالکیت غزه و اخراج فلسطینیان ندارد.[۱۳]
- ایده ترامپ برای غزه؛ طرح عملیاتی یا ابزار مذاکراتی
این اتفاق نظر در میان تحلیلگران آمریکایی مطرح است که طرح ترامپ در واقع با شیوه مذاکراتی وی هم‌خوانی دارد. بر این اساس تاکید می‌شود طرح ترامپ بیش از آنکه یک ایده واقعی و فکرشده باشد، یک مطالبه حداکثری به عنوان ابزار چانه‌زنی است. ترامپ مطابق عادت ابتدای امر خواسته‌های حداکثری مطرح می‌کند چون باور دارد فقط در این صورت است که در توافق نهایی می‌تواند به حد متوسطی از مطالبات خود دست یابد. این طیف از تحلیلگران با استناد به صحبت‌های مشاور امنیت ملی ترامپ، صحت استدلال خود را تایید می‌کنند. مایکل والتز گفته بود ایده ترامپ برای این است که به سایر کشورهای منطقه فشار آورد تا طرح‌های خود را برای غزه ارائه کنند.[۱۴] در همین راستا نخبگانی همچون دنیس راس (دیپلمات سابق) هم می‌گویند اگر رهبران عرب می‌خواهند ترامپ طرح خود را کنار بگذارد، لاجرم باید پیشنهادهای ملموس و جایگزین ارائه کنند.[۱۵]
این امر بدین معنا است که طرح ترامپ با هدف فشار فزاینده به همه کنشگران عرب منطقه است تا با پروژه مورد نظر آمریکا- و مورد حمایت اسرائیل- فعالانه همکاری کنند. بعد از ۷ اکتبر هم آمریکا و هم اسرائیل به صراحت روشن کردند که آینده متفاوتی را برای غزه در نظر دارند چون تاکید می‌کردند که حماس نباید در آینده غزه نقشی داشته باشد. به باور آمریکا و اسرائیل، جلوگیری از تکرار ۷ اکتبر و پایان دادن به جنگ‌های متناوب میان اسرائیل و غزه مستلزم روند جدیدی است که از آن تحت عنوان «افراط‌زدایی» یاد می‌شود. این پروژه شبیه به کاری است که بعد از جنگ جهانی دوم با آلمان و ژاپن انجام شد. یکی از مفصل‌ترین طرح‌هایی که آشکارا ارائه شده است، طرح «موسسه ویلسون» است. این طرح در می ۲۰۲۴ در بیش از ۱۰۰ صفحه با جزئیات ارائه شد. به موجب این طرح، اداره غزه به صورت موقت توسط حکمران چند ملیتی (بانقش‌آفرینی برجسته آمریکا) و قوای پلیس بین‌الملل صورت خواهد گرفت. هدف این است که ضمن حذف حماس از حکمرانی بر غزه، از تسلط مجدد این سازمان بر قدرت در دوران گذار و بازسازی جلوگیری کرد. در این مرحله، همزمان با بازسازی غزه تلاش می‌شود تا برنامه‌های آموزشی، فرهنگی و رسانه‌ای معطوف به افراط‌زدایی هم در رابطه با غیر نظامیان اجرایی شود.[۱۶]
بعد از ارائه طرح ترامپ برای غزه، برخی از اندیشکده‌های معتبر آمریکایی نیز طرح‌هایی را به هم‌پیمانان عربِ واشنگتن پیشنهاد کردند. از جمله می‌توان به مقاله مشترک دنیس راس (دیپلمات سابق آمریکا) و دانا استرول (معاون دستیار وزیر دفاع در امور غرب آسیا در دولت اول بایدن) برای «انستیتو واشنگتن» اشاره کرد. آنان مدعی هستند که اعراب می‌توانند با ارائه طرحی متشکل از مفاد ذیل، طرح حداکثری ترامپ را کنار گذارند. به اعتقاد آنها، طرح پیشنهادی اعراب باید بر چند اصل تاکید کند:
- اعراب باید رسماً حمله ۷ اکتبر را محکوم کنند.
- این طرح باید تاکید کند که کشورهای عرب مسئولیت برای اصلاحات واقعی درون تشکیلات خودگردان فلسطین را می‌پذیرند تا بتواند به جایگزینی قابل اتکا برای حماس در غزه تبدیل شود.
- کشورهای عرب باید طرح‌های عملیاتی برای بازسازی غزه ارائه کنند.
- کشورهای عرب باید یک نیروی باثبات‌کننده در غزه تاسیس کنند که بتواند خدمات عمومی مثل بهداشت و فعالیت‌های بازرگانی را احیا کند. نویسندگان همچنین تاکید دارند که دولت آمریکا باید بر روند بازسازی نظارت داشته باشد.[۱۷]
[۱] https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2025/02/05/donald-trumps-eye-popping-plan-to-make-gaza-american
[۲] https://www.nytimes.com/2025/02/05/us/politics/trump-gaza-takeover.html
[۳] https://www.cnn.com/2025/02/05/politics/how-trump-decided-gaza-strip-take-over/index.html
[۴] https://www.axios.com/2025/02/06/inside-trump-gaza-takeover-stunner
[۵] https://www.cnn.com/2025/02/05/politics/how-trump-decided-gaza-strip-take-over/index.html
[۶] https://www.axios.com/2025/02/10/trump-gaza-takeover-plan-displaced-palestinians-fox
[۷] https://www.npr.org/2025/02/05/1229167000/trumps-plan-for-gaza-american-intervention-and-mass-relocation
[۸] https://www.reuters.com/world/middle-east/israels-defense-minister-orders-army-prepare-gaza-residents-departure-media-2025-02-06/
[۹] https://thehill.com/policy/defense/5129921-pete-hegseth-donald-trump-gaza-proposal-us-troops/
[۱۰]https://open.spotify.com/episode/4KKeDDCWWJLR1MwHglI8mR?si=A_kWataaQEuCL8kyurxh8g&nd=1&dlsi=b669e7d525334baa
[۱۱] https://apnews.com/article/israel-palestinians-hamas-war-egypt-trump-displacement-bc1c43f80655190824a5de4eb1d310cc
[۱۲] https://www.foxnews.com/video/6368624897112
[۱۳] https://www.nytimes.com/2025/02/10/us/politics/trump-jordan-egypt-gaza-development.html
[۱۴] https://x.com/DavidMakovsky/status/1887731603083800602
[۱۵] https://x.com/AmbDennisRoss/status/1887639320657613091
[۱۶] https://www.wilsoncenter.org/publication/plan-postwar-gaza
[۱۷] https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/how-trump-arab-leaders-and-israel-can-close-gaps-gaza
