مقدمه
استراتژی ملی آمریکا برای منطقه شمالگان به شکل مدون در پانزده صفحه در اکتبر 2022 از سوی کاخ سفید منتشر شده است. این دکترین که نسخه بروز شده استراتژی سال 2013 است، در چهار قسمت دیدگاه نظری و استراتژی عملیاتی آمریکا نسبت به منطقه نوظهور شمالگان در رقابت میان قدرت‌های بزرگ شامل خود آمریکا، روسیه و چین را تدوین کرده است که عبارتند از: دورنمای آمریکا برای شمالگان، شرایط متحول شمالگان، مبانی راهبردی و اصول راهنمای رویکرد آمریکا نسبت به شمالگان و راه پیش‌رو.
مهمترین محورها
دورنمای آمریکا برای شمالگان: از نظر استراتژی ملی شمالگان آمریکا، منطقه شمالگان با بیش از چهار میلیون جمعیت و منابع طبیعی عظیم و اکوسیستم منحصر به فرد، در حال تجربه تحول مهمی است که منبعث از تغییرات آبوهوایی، این تحول حیات این منطقه را دستخوش تغییر خواهد کرد و فرصت‌های اقتصادی نوینی را به ارمغان آورده و می‌تواند رقابت راهبردی میان قدرت‌ها را تشدید کند. لذا، آمریکا نیز به واسطه ایالت آلاسکا یک قدرت شمالگانی محسوب میشود و باید در این منطقه مسئولیت و نقش خود را ایفا نماید. واشنگتن مدعی است که علی‌رغم تنش‌ها با روسیه، آمریکا به دنبال یک منطقه صلح‌مند، باثبات، پیشرفته و همکاری‌جویانه است که در آن رقابت‌ها مدیریت و اختلافات بدون زور و اجبار انجام میشود. در این راستا، ثبات زمانی به دست می‌آید که کشورها مسئولیت‌پذیری داشته باشند و بر اساس حقوق بین‌الملل، قواعد، هنجارها و استانداردها شامل آزادی کشتیرانی طبق حقوق بین‌الملل رفتار نمایند. آمریکا در نظر دارد تا این اهداف را در سراسر منطقه در وهله اول با همکاری متحدین و شرکای خود محقق سازد. دورنمای آمریکا برای شمالگان با عطف به تحقق منافع و اهداف واشنگتن شامل تأمین امنیت و دفاع سرزمین اصلی آمریکا، کاهش و ایجاد انعطاف در تغییرات آبوهوایی و فرسایش اکوسیستم، گسترش فرصت‌های اقتصادی آمریکا، حفاظت و بهبود حیات روزانه شامل مردمان محلی آلاسکا، و پاسداشت حقوق، قواعد، هنجارها و استانداردهای حقوق بین‌الملل است. طبق این دکترین، استراتژی آمریکا در ده سال آینده در شمالگان قرار دادن خود در موقعیتی است که به صورت مؤثر با سایرین رقابت و تنش‌ها را مدیریت کند.[1]
شرایط متحول شمالگان: تغییرات آبوهوایی در منطقه شمالگان از جمله ذوب شدن یخ‌های قطبی و گرم شدن شمالگان که طبق برآورد شورای شمالگان در سال 2021 سرعتی سه برابر سایر مناطق زمین دارد، طیفی از مشکلات و امکان‌های نوین را در پی داشته است. تغییرات آبوهوایی اکنون این منطقه را دسترس‌پذیرتر از قبل کرده و باعث بالا آمدن آب دریاها، فرسایش سواحل، آتش‌سوزی‌های شدید و اکوسیستم‌های آسیب‌دیده شده است که به عطف به ملاحظات آمریکا، تهدید حیات و سبک‌های زندگی مردمان محلی آلاسکا را در پی داشته است. در کنار چالش‌ها، استراتژی آمریکا اعلام می‌کند که کاهش یخ‌های قطبی باعث ظهور مسیرهای کشتیرانی جدید خواهد شد که توسعه اقتصادی منطقه را به دنبال می‌آورد. همچنین، منابع معدنی نوظهور و مناطق ماهیگیری جدید، نمایان شدن فرصت‌های اقتصادی را رقم می‌زند. این بخش از دکترین توجه ویژه‌ای به نقش روسیه در شمالگان دارد و عنوان می‌کند که روسیه به طرز چشمگیری برای حضور نظامی در شمالگان در یک دهه گذشته سرمایه‌گذاری کرده است، پایگاه‌های نظامی و هوایی خود را نوسازی می‌کند، سیستم‌های دفاع موشکی ساحلی نوین و زیردریایی‌های بروزشده به کار گرفته است و رزمایش‌های نظامی و عملیات‌های آموزشی برگزار می‌کند. از منظر اقتصادی، روسیه در حال توسعه زیرساخت‌های نوین اقتصادی در سرزمین‌های شمالگان خود برای استخراج منابع انرژی و معدنی و ماهیگیری است و تلاش می‌کند تا آزادی کشتیرانی در مسیر دریایی شمال[2] را محدود سازد. جنگ اوکراین تنش‌های ژئوپلیتیکی در شمالگان را افزایش داده که سبب ظهور ریسک منازعات ناخواسته و اختلال در همکاری‌ها شده است. لکن، تحریم‌ها تا حدودی باعث خواهد شد تا تلاش‌های روسیه برای توسعه اقتصادی شمالگان و نوسازی نظامی در منطقه پیچیده شود. از سوی دیگر، جنگ اوکراین اتحاد و اراده درونی ناتو را دوبرابر ساخته و باعث افزایش همگرایی آمریکا با شرکای شمالگانی آن از جمله فنلاند و سوئد که در پی پیوستن به ناتو هستند شده است.[3]
مبانی راهبردی و اصول راهنمای رویکرد آمریکا نسبت به شمالگان: در جهت نیل به اهداف استراتژی و مقابله با چالش‌های مذکور، دکترین شمالگان آمریکا چهار بنیان راهبردی هم‌مقوم را در نظر گرفته که رهبری آمریکا در داخل و خارج را هدایت می‌کند که عبارتند از:
- امنیت: بازدارندگی در برابر تهدیدات علیه سرزمین و تمامیت ارضی آمریکا و متحدین آن از طریق ارتقا توانمندی‌های ضروری نظامی و غیرنظامی برای تأمین منافع در شمالگان با اتکا به یک رویکرد گروهی با متحدین و شرکای آمریکا در ناتو با هدف تأمین منافع امنیتی ناتو در منطقه و کاهش تنش ناخواسته با روسیه؛
- تغییرات آبوهوایی و حفاظت از محیط زیست: همکاری با جوامع آلاسکایی و ایالت آلاسکا برای تسکین تأثیر تغییرات آبوهوایی، بهبود مطالعات علمی در مقوله اخیر و حفاظت از اکوسیستم‌های شمالگان؛
- توسعه اقتصادی پایدار: پیگیری توسعه پایدار و بهبود حیات آلاسکا با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، تقویت دسترسی به خدمات و حمایت از بخش‌های اقتصادی و نیز همکاری با متحدان و شرکای آمریکا به منظور افزایش سرمایه‌گذاری و پیشبرد توسعه پایدار در سراسر منطقه شماگان و بهره‌برداری از فرصت‌های اقتصادی نوظهور؛
- همکاری و حکمرانی بین‌المللی: علی‌رغم چالش‌های ناشی از جنگ اوکراین برای همکاری‌های بین‌المللی در شمالگان، آمریکا همچنان به نهادهای همکاری این منطقه مثل شورای شمالگان پایبند است و آن را بستری برای مدیریت آثار ناشی از فعالیت‌های فزاینده در شمالگان می‌بیند. امّا، دولت آمریکا همکاری دولت با دولت با کشور روسیه را به خاطر جنگ اوکراین تقریباً ناممکن می‌داند. هرچند که در یک دهه آتی ممکن است همکاری با روسیه تحت شرایط خاص شکل بگیرد.
در کنار بنیان‌های راهبردی، سند استراتژی پنج اصل هدایت‌کننده را نیز به رشته تدوین درآورده که همزمان در سایه مبانی فوق راهبرد آمریکا را در شمالگان به پیش خواهند برد. اصول مذکور عبارتند از:
- مشورت، هماهنگی و مدیریت مشترک با جوامع و قبایل بومی آلاسکا
- تعمیق روابط با متحدان و شرکا
- برنامه‌ریزی برای سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت
- پرورش ائتلاف‌های بینابخشی و ایده‌های خلاقانه
- پایبندی به یک رویکرد تمام‌دولتی و شواهدپایه
راه پیش‌رو: شمالگان ممکن است تا سال 2030 شاهد تابستان‌های بدون یخ، افزایش سیل و آتش‌سوزی، ظهور فرصت‌های اقتصادی جدید و تشدید تنش‌های ژئوپلیتیک باشد. آمریکا باید برای مواجهه با این شرایط آمادگی‌های لازم را جهت مدیریت چالش‌ها و پیگیری فرصت‌های جدید کسب کند. همکاری با متحدان و شرکای شمالگانی، ایالت آلاسکا، جوامع محلی آلاسکا، دولت‌ها، کسب‌وکارها و دانشگاه‌های محلی از دولت مرکزی آمریکا به منظور تضمین یک شمالگان باثبات، صلح‌آمیز و همکاری‌جویانه در پیش گرفته خواهد شد.
[1]https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2022/10/National-Strategy-for-the-Arctic-Region.pdf
[2] Northern Sea Route
[3]https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2022/10/National-Strategy-for-the-Arctic-Region.pdf
