ایران - یوریکا

نگارنده: سید محمد موسوی

مقدمه

جارد کوشنر در 10 ژانویه 1981 در لیوینگستون نیوجرسی به دنیا آمد. وی فرزند سرمایه‌دار حوزه مسکن، مشاور و تأمین‌کننده مالی سیاسی، چارلز کوشنر است. وی در سال 2009 با ایوانکا ترامپ، دختر رئیس‌جمهور فعلی آمریکا، دونالد ترامپ ازدواج کرد و حاصل این ازدواج سه فرزند است. وی در حال حاضر یک سرمایه‌­گذار حوزه مسکن در ایالات‌متحده آمریکاست. کوشنر فارغ‌التحصیل جامعه‌شناسی از دانشگاه هاروارد است. خانواده کوشنر از یهودیان آمریکایی و حامیان دائمی لابی اسرائیل (آیپک) در امریکا هستند.

جارد کوشنر یکی از مهم‌ترین و نزدیک­ترین مشاوران دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری 2016 امریکا بود و در ژانویه 2017 به­‌عنوان مشاور ارشد رئیس‌­جمهور آمریکا انتخاب گردید. کوشنر در پرونده دخالت روسیه در انتخابات اخیر امریکا متهم شد و در 24 ژوئیه 2017 با کارکنان کمیته اطلاعات سنای آمریکا ملاقات کرد و در مورد روابطش با روس‌ها توضیح داد. پس‌ازآن نیز بیانیه‌ای منتشر کرده و هرگونه ارتباط با مقامات روس در انتخابات 2016 آمریکا را رد کرد. اما همچنان این اتهام درباره وی و برخی دیگر از اعضای دولت دونالد ترامپ وجود دارد. برخی از رسانه‌ها از قبیل بیزنس اینسایدر نقل کرده اند که دونالد ترامپ تلاش می کند تا ایوانکا ترامپ و جراد کوشنر را به ترک واشنگتن و بازگشت به نیویورک متقاعد کند. به نظر می‌رسد دلیل این مسئله تشدید تحقیقات درباره پرونده روسیه و احتمال دخالت داشتن کوشنر در آن موضوع و افزایش انتقادات نسبت به نقش رو به تزاید وی در سیاست خارجی امریکا باشد. هر چند برخی نیز مخالفت وی با اقدامات جان کلی را دلیل این مساله می‌دانند و فشارهای کلی را در این تصمیم ترامپ بدون تاثیر نمی دانند.

این شخص در حوزه‌های دیگری نیز صاحب قدرت و اختیارات وسیعی است. مثلاً وی در سال 2017 به همراه برخی مقامات نظامی و امنیتی آمریکا – از قبیل ژنرال جوزف دانفورد رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا و  مک مستر، مشاور امنیت ملی ترامپ - چند دیدار از بغداد و اقلیم کردستان عراق داشته و در مورد مبارزه با داعش با مقامات عراقی و کردی گفت و گفت‌وگو نموده است. مسئولیت دفتر کاخ سفید در حوزه نوآوری و مسئولیت طرح اصلاحات عدالت کیفری در دولت ترامپ نیز بر عهده وی می‌­باشد. کوشنر زمانی که تبلیغات ضد مکزیکی ترامپ تشدید شده و صحبت از ساخت دیوار مرزی میان آمریکا و مکزیک می‌شد، مسئولیت میانجی‌گری میان ترامپ و مکزیکی‌­ها را بر عهده داشته است. وی همچنین در حوزه سیاست ایالات‌متحده آمریکا در حوزه چین و شرق آسیا و مسائل کره شمالی نیز صاحب‌نظر و دارای قدرت است و دیدگاه‌های وی بر روی رئیس‌جمهور امریکا بسیار تأثیرگذار است. بعلاوه، وی قبل از شروع به کار دولت ترامپ و مراسم تحلیف وی، با برخی از رهبران تجاری و فعالین مسلمان امریکا دیدار کرد و راجع به جامعه مسلمانان امریکا با آن‌ها صحبت نمود. علاوه بر همه این‌ها، کوشنر مسئول بهبود وضعیت کهنه­ سربازان در دولت آمریکا را نیز بر عهده دارد. این موارد تنها برخی از حوزه‌های مشخصی است که جارد کوشنر دارای قدرت و اختیار تصمیم‌گیری و تأثیرگذاری است، درنتیجه وی تقریباً در تمامی حوزه­‌های مرتبط با سیاست خارجی –به خصوص مسائل خاورمیانه- و روابط تجاری بین الملل دولت آمریکا دارای قدرت تأثیرگذاری بر روی دونالد ترامپ و شکل‌دهی به سیاست خارجی آمریکاست.

نقش کوشنر در پروسه صلح خاورمیانه

مذاکرات میان اسرائیلی­‌ها و فلسطینی­‌ها پس از شکست میانجیگری ایالات‌متحده آمریکا در بهار سال 2014 متوقف شده است، اما در دولت دونالد ترامپ، جارد کوشنر نماینده آمریکا برای پیگیری پروسه صلح خاورمیانه میان اسرائیل و فلسطین انتخاب شد. ترامپ دامادش را برای این مسئولیت برگزیده و گفته است که اگر کوشنر نتواند به موافقت­نامه صلحی در این زمینه دست یابد، هیچ شخص دیگری نیز نمی‌تواند این کار را انجام دهد. جهت پیگیری این هدف، جارد کوشنر چند سفر محرمانه و غیر محرمانه به منطقه خاورمیانه داشته و با سران منطقه مذاکره نموده است.

در این راستا، وی در ماه اوت 2017 به خاورمیانه سفر کرده و با مقامات کشورهای عربی و اسرائیل دیدار داشته است. در این سفر جیسون گرینبلات^[1]، نماینده رئیس‌جمهور آمریکا در امور منطقه، و دینا پاول^[2]، معاون مشاور امنیت ملی کاخ سفید کوشنر را همراهی می‌کردند. وی ملاقات‌هایی با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل و محمود عباس رئیس دولت خودگردان فلسطین داشته است. کوشنر همچنین با مقامات مصری و با محمد بن سلمان در شهر جده و امیر قطر نیز دیدار کرده است. اهداف سفر کوشنر به عربستان و قطر و دیدار وی با رهبران این دو کشور بر روی نزاع فلسطین- اسرائیل و راه‌هایی برای دستیابی به یک موافقت‌نامه صلح متمرکز بوده است. همچنین هیئت امریکایی از اردن و امارات متحده عربی نیز دیدار داشتند. متعاقب این جلسات وزرای خارجه فلسطین، مصر و اردن حمایت خود را تلاش‌های جدید در راستای صلح خاورمیانه اعلام کردند.

همچنین در ماه اکتبر نیز کوشنر یک سفر مخفیانه به عربستان سعودی داشته و درباره پروسه صلح اعراب و اسرائیل با مقامات سعودی مذاکره کرد. در این سفر مخفیانه که به‌وسیله پولیتیکو فاش شد، جیسون گرینبلات، یکی از همراهان کوشنر از اردن، مصر، کرانه غربی فلسطین (رام الله) و اسرائیل نیز دیدار کرد و با مقامات و مسئولین آن‌ها مذاکره نمود. پولیتیکو همچنین به نقل از تام باراک^[3] دوست قدیمی ترامپ و سرمایه‌گذار حوزه مسکن آمریکایی گفته است "که کوشنر تمام تلاش خود را برای حل این نزاع انجام می‌دهد. کلید حل این نزاع مصر است و کلید مصر نیز ابوظبی و عربستان سعودی است." همچنین پس‌ازاین سفر "مقامات کاخ سفید در بیانیه‌ای به" پولیتیکو" گفته‌­اند: "مشاور ارشد با مقامات اسرائیلی، دولت فلسطین، مصر، امارات متحده عربی، اردن و عربستان سعودی همکاری مکرر داشته است."

شاید از صحبت‌های تام باراک بتوان این‌گونه فهمید که دولت ترامپ کلید حل نزاع اعراب و اسرائیل را در دست مصر و عربستان می‌داند و ازآنجایی‌که دولت مصر در مقطع کنونی چندان قدرتی در جهان عرب ندارد، بنابراین دولت آمریکا بر روی عربستان حساب ویژه­ای باز کرده و به دنبال ایجاد روابط میان عربستان و اسرائیل است تا از این طریق، هم‌زمان به چند هدف ویژه خود دست یابد. این کشور با این کار هم می‌تواند به جمهوری اسلامی ایران فشار وارد کند و هم پروسه صلح اسرائیل- فلسطین را بنا به منافع خود و متحدش یعنی اسرائیل پیش ببرد. حملات اخیر عربستان علیه جمهوری اسلامی ایران – در مسئله لبنان و حتی بیانیه ضد ایرانی اتحادیه عرب و پس‌ازآن مصاحبه محمد بن سلمان علیه ایران- نیز در این راستا ارزیابی می‌گردد. بنابراین در این مقطع ایران باید به‌دقت تحولات منطقه خاورمیانه و اقدامات سه بازیگر کلیدی و ضد ایرانی این منطقه- یعنی آمریکا، اسرائیل و عربستان- را رصد نموده و نسبت به واکنش‌های منطقی و استراتژیک اقدام نماید. اما در مورد تلاش‌های جدید دولت امریکا برای ازسرگیری مذاکرات صلح اسرائیل- فلسطین به رهبری جارد کوشنر چند نکته دیگر نیز باید مدنظر قرار گیرد:

به نقل از واشنگتن‌پست نخستین گام در استراتژی احتمالی جدید در مورد فلسطین مسئله نوار غزه است که تحت رهبری حماس یعنی اصلی‌ترین دشمن اسرائیل قرار دارد. اما مسئله غزه بی‌ارتباط با خصومت اعراب میانه‌رو با قطر، ترکیه و دیگر کشورهای حامی شبه‌نظامیان اخوان المسلمین نیست که سال‌ها بر حماس تسلط داشته‌اند. به همین خاطر ائتلاف معتدل سنی­ها کوشیده است حماس را به مصر و امارات نزدیک‌تر و از قطر دور کند. شاید همین مسائل نیز باعث دوری حماس از ایران در چند سال گذشته شده باشد. بنابراین در مقطع فعلی باید سعی کرد تا حماس و سایر نیروهای مقاومت را به طرق مختلف در مدار منافع و اهداف ایران حفظ نمود و اجازه نداد تا به سمت کشورهای دیگری از قبیل مصر و عربستان گرایش پیدا کنند.

همچنین باید دقت نمود که پروسه صلح اسرائیل و فلسطین یک پروسه چالش‌برانگیز و مهمی بوده است و تاکنون هیچ‌کدام از روسای جمهور آمریکا نتوانسته‌اند آن را به سرمنزل مقصود برسانند. در این میان انتخاب شخص بی‌تجربه‌ای نظیر جارد کوشنر که هیچ‌گونه تجربه دیپلماتیک و سیاسی ندارد، دستیابی به این هدف را برای آمریکا بسیار سخت و دشوارتر از سابق خواهد کرد. چراکه این مسئله تنها میان دو بازیگر به نام اسرائیل و فلسطین نیست و هرگونه پروسه صلحی بدون مشارکت تمامی بازیگران دخیل در نزاع اسرائیل و فلسطین به موفقیت نخواهد رسید و رهبری هیئت آمریکا یعنی کوشنر نیز نمی‌تواند این پروسه سخت و پیچیده را به پیش ببرد. علاوه بر این، هرگونه پروسه صلحی نیازمند حمایت و همکاری کشورهای مهم عربی از قبیل مصر، عربستان، اردن، قطر و... است و آن‌ها نیز بدون گرفتن امتیازهایی نظیر اسکان فلسطینی‌های آواره، به چنین موافقت­نامه صلحی رضایت نخواهند داد. اما این امتیازات نیز ممکن است موردقبول اسرائیل قرار نگیرد. چراکه بازگشت آوارگان به سرزمین فلسطین نیازمند باز پس دادن حداقل مقداری از اراضی اشغال‌شده فلسطین و توقف شهرک­سازی­هاست که به نظر نمی‌رسد رژیم صهیونیستی به این امر رضایت دهد.

در نوامبر 2017 نیز نیویورک‌تایمز خبری منتشر کرده و ادعا کرده است که ترامپ و جارد کوشنر مشاور ارشدش در حال نگارش یک موافقت‌نامه نهایی –به قول ترامپ- در مورد نزاع دیرینه اعراب و اسرائیل هستند. هرچند هنوز چنین موافقت‌نامه تدوین و یا حداقل منتشر نشده است، اما باید منتظر ماند و دید که دولت امریکا به دنبال چه نوع موافقت‌نامه صلحی میان اسرائیل و فلسطین است و چه اقداماتی را برای رسیدن به چنین موافقت‌نامه‌ای دنبال می‌کند.

اما یکی دیگر از مسائلی که ممکن است مانع از موفقیت کوشنر در رسیدن به یک توافق میان فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها گردد، یهودی بودن جارد کوشنر است. درواقع ممکن است از دید فلسطینی‌ها یک یهودی نتواند رویکرد میانه­ای در نزاع فلسطین-اسرائیل داشته باشد و درنتیجه مذاکراتی که با میانجی­گری وی انجام گیرد به موفقیت نزدیک نخواهد شد. بطوریکه به نقل از نیوزویک، محمود عباس، پس‌ازآنکه ایالات‌متحده آمریکا تهدید به بستن دفتر سازمان آزادی‌بخش فلسطین در واشنگتن کرد، تماس از طرف مشاور ارشد دونالد ترامپ، جارد کوشنر را رد کرد. عباس گفته است که در واکنش به صحبت‌های ترامپ، در مقابل گفت‌وگوهای صلح مانع ایجاد خواهد رد. عباس همچنین گفته است که «ما چگونه با آن‌ها جلسه برگزار کنیم و در مورد این موضوعات صحبت کنیم، وقتی‌که آن‌ها می‌خواهند دفتر ما را ببندند؟ نیوزویک همچنین گفته است که مقامات ایالات‌متحده فکر می‌کنند که با تهدید به بستن دفتر فلسطین در واشنگتن می‌توانند آن‌ها را وادار به پیگیری جدی‌تر گفت‌وگوهای صلح با اسرائیل کنند»، اما واکنش محمود عباس نشان داد که این مسئله نتیجه عکس داشته است.

نقش کوشنر در روابط امریکا و عربستان

دونالد ترامپ در دوران تبلیغات انتخاباتی همواره از عربستان انتقاد کرده و نوید ایجاد تغییرات بسیاری را در روابط آتی میان عربستان و آمریکا می­داد. اما پس از روی کار آمدن دولت وی، به یکباره ورق برگشت و اولین سفر خارجی ترامپ به منطقه خاورمیانه و به کشور عربستان سعودی انجام گرفت. گفته می‌شود جارد کوشنر داماد ترامپ نقش مهم و ویژه­ای در این مسئله ایفا نمود. مسئله ازاین‌قرار است که خانواده ترامپ و کوشنر روابط اقتصادی و تجاری بسیاری با خانواده سلطنتی امارات دارند و همین مسئله باعث شد تا شیوخ امارات میانجی نزدیکی عربستان و آمریکا در دوران ترامپ گردد. بدین ترتیب با میانجی‌گری و وساطت شیوخ امارات و با تلاش‌های چندهفته‌ای عادل الجبیر در واشنگتن، دیدارهای بسیاری میان مقامات عربستان و امریکا صورت گرفت و در این مناسبات جدید، نقش جارد کوشنر بسیار مهم بود. همچنین و متعاقب این مذاکرات، کوشنر نقش مهمی در امضای موافقت‌نامه 110 میلیارد دلاری خرید تسلیحات میان عربستان و آمریکا و ترتیب اثر دادن به اولین سفر خارجی دونالد ترامپ به عربستان سعودی و اسرائیل ایفا نمود.

حتی به نقل از برخی رسانه‌های آمریکایی بن سلمان و کوشنر روابط ویژه‌ای با یکدیگر داشته و اوقات بسیاری را در آمریکا و عربستان با یکدیگر گذرانده­‌اند. هرچند و بنا به تعبیر هافینگتون پست، ما اطلاعی از گفت‌وگوهای آن‌ها نداریم، اما می‌توان برخی از سرفصل‌های آن را حدس زد: جنگ یمن و دخالت عربستان در این کشور، کمک‌های اطلاعاتی آمریکا به عربستان در یمن، اقدامات ضد حقوق بشری عربستان در بحرین، بحران روابط عربستان با قطر، بحث بازداشت‌های اخیر در عربستان (بازداشت شاهزاده‌ها) و پادشاهی احتمالی محمد بن سلمان، بحران استعفای نخست‌وزیر لبنان و مقابله با حزب‌الله و مهم‌تر از همه بحث مقابله با ایران در سطح منطقه خاورمیانه می‌توانند برخی از مهم‌ترین مباحث مورد بحث میان این دو نفر باشند. درنتیجه باید هوشیارانه به رصد تعاملات آمریکا و عربستان و مراودات محمد بن سلمان و جراد کوشنر پرداخت و اقداماتی برای مقابله با آنان و ایجاد شکاف میان عربستان و آمریکا انجام داد.

نتیجه‌گیری

قدرت تأثیرگذاری جارد کوشنر بر پدرزن خود- یعنی دونالد ترامپ- به‌قدری گسترده است که برخی حتی به طعنه وی را "وزیر همه‌چیز"[4] در امریکا می­دانند. برخی افراد معتقدند که این مسئله موردانتقاد برخی افراد درون دولت ترامپ–از جمله تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا-  است و این افراد به دلیل حضور کوشنر در همه مسائل سیاست خارجی، منتقد وی بوده و این مسئله را در منافات با اقدامات مبتنی بر منافع ملی این کشور می‌دانند. هرچند این مسئله توسط مقامات آمریکایی تکذیب شده است، اما حضور وی در تمامی مسائل حوزه سیاست خارجی آمریکا و فاصله میان ترامپ و تیلرسون این شکاف‌ها را واقعی جلوه می‌دهد. اما در این میان جارد کوشنر نقش مهم و بی‌بدیلی در حوزه ترسیم و اجرای سیاست خارجی دونالد ترامپ در حوزه خاورمیانه و خلیج‌فارس دارد. به‌گونه‌ای که حتی عده­ای به کوشنر لقب "آقای خاورمیانه دولت آمریکا"[5] را داده‌اند، که این مسئله نشان‌دهنده نقش گسترده این شخص در سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه است. اما این‌همه نقش و اختیار و حوزه تأثیرگذاری کوشنر موردانتقاد عده‌ای در آمریکا قرار گرفته و حتی برخی کارشناسان، عملکردها و اقدامات وی را بسیار خطرناک عنوان نموده و گفته‌­اند که ممکن است این اقدامات منجر به ورود منطقه خاورمیانه به یک جنگ دیگر گردد، شاید جنگی میان عربستان و ایران. درواقع این عده معتقدند که ورود دو شخص بی‌تجربه –محمد بن سلمان و جارد کوشنر- به مرکز تحولات خاورمیانه و نقش آن‌ها در ترسیم و اجرای برخی روندهای جدید در این منطقه، ممکن است این منطقه حساس و پیچیده را به سمت جنگی ناخواسته کشانده و مصائب بسیاری را به دنبال آورد.

گروه تخصصی آمریکا

5 آذر 1396